Kategori tartışma:Ön sözler

tdk'ye uyulması gereken bir durum değil bence.. yaygın kullanım ve literatürde böyle yer bulması bakımından 'önsöz' yapsak derim. --kibele 08.12, 30 Kasım 2021 (UTC)

TDK'nin bu konuda bir mantığı var ama: iki sözcükten ikincisi anlamını kaybetmediyse ayrı yazılır. Kaldı ki bu kavram, TDK'nin tanımı değil. Verdiği örnek Salah Birsel'den " "Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın ön söz yazmadığı roman yok gibidir." Türkçeyi gayetle düzgün kullanabilen, yetke sayılabilecek bir kişi. Satırdan Kahraman (mesaj) 09.58, 30 Kasım 2021 (UTC)

tdk'nin herhangi bir konuda bir mantığı olduğunu düşünmüyorum. :) canları sıkılınca kelimeleri ikiye ayırdılar. ayrıca bu mantığı sorgusuz kabul etmek ve kullanmak zorunda da değiliz. temel yazım kurallarında standart için başvuruyoruz o ayrı. vikipedi'de bu konularda çok konuşuldu. eğer literatür, ağırlıkla bir şey söylüyorsa tdk'ye uymuyoruz. tek bir örnekle davranmak yerine ya vikipedi'ye uyalım ya da burada konuşalım. vikipedi'de Anasayfa yazdığını da hatırlatayım. --kibele 13.52, 30 Kasım 2021 (UTC)

Bu tip konularda Vikipedi'yi referans almaktan ziyade kendi referans noktalarımızı belirlemenin ileriye dönük daha uygun bir hareket olacağını düşünüyorum. Sonuçta her zaman Vikipedi'yi takip edecek değiliz. Kendi tartışmalarımızı yapmalı ve kendi teamüllerimizi yerleştirmeliyiz diye düşünüyorum. Konuya gelirsek; "Önsöz" kullanımının daha yaygın olduğu ve bu haliyle kullanılması görüşüne katılıyorum kısaca. --justinianus | mesaj 18.40, 30 Kasım 2021 (UTC)

kardeş projelerin vikipedi ile ilişkisini biraz vikipedi'nin diğer sürümler ve özellikle ingilizce ile ilişkisine benzetiyorum. evet kendi teamüllerimizi yerleştirmeliyiz ama yıllar içinde onlarca kullanıcının katılımıyla yapılan tartışmalardan yararlanmak zaman kazandırır diye düşünüyorum. bu konuya gelirsek, tdk'nin yazım kuralları eğer çok tartışmalı değilse bir rehber olarak kullanılmalı, ancak yaygınlık ve özellikle akademik alandaki kullanımlar göz ardı edilmemeli. tecrübeyle söyleyebilirim ki bu konu en çok kelimeler ayrı mı, birleşik mi konusunda karşımıza çıkacak. --kibele 07.20, 1 Aralık 2021 (UTC)

Elbette gerek kardeş projelerdeki gerekse diğer dillerdeki teamüllerden yararlanmalıyız. Benim kastım "Vikipedi'de öyle, biz de öyle yapmalıyız" düşüncesi yerine "Vikipedi'de öyle yapılıyor, biz de öyle yapabiliriz" düşüncesine sahip olmamız gerektiği. Konuyla ilgili ikimiz hem fikiriz. Eğer K:Satirdan kahraman da mutabıksa değişiklikleri işleyelim. Son zamanlardaki aktifliğine istinaden fikir bildirmek isteyebileceği için K:Vikiolog'a da sesleneyim. Neticeye göre gerekeni yaparız. --justinianus | mesaj 07.46, 1 Aralık 2021 (UTC)

Hepinize belirli noktalarda katılıyorum. Biraz bu konunun dışına da değinerek detaylı gideceğim ama kendi düşüncelerimden örnekler vererek genel yorum yapmak istiyorum (olmadı köy çeşmesine taşınabilir uzun olduğu için sorun değil :) ):

• Önsöz kullanımının kitaplarda daha yaygın olduğunu düşünüyorum. Elbette sözlük dilinde ifade ederken doğru ibaresi ön söz dür. Ancak bahsedildiği gibi yaygın kullanımda eğer bozukluk yoksa ve alanında kullanımı nasılsa, onun tercih edilmesi daha doğrudur. Buna örnekler olarak; anlam ayrımı açısından arka plan (çizim ve görünümlerde) ve arkaplan (bilgisayar arayüzlerinde) kullanımları gibi. Bilgisayar işin içine girdiği zaman kodlamalardan dolayı oluşan bitişik kullanım diğer anlamlarıyla karışmaması açısından kullanım olarak daha yaygın. Anasayfa, önizleme, arayüz vb. kelimeler olduğunda biliyoruz ki bilgisayar üzerindeki bir şeyden bahsediliyor, bir kitabın içeriğinden değil. Bu yüzden biraz önsezi (tdk: önsezi; ön yargı farklı kullanımlı ekler tam oturmadığı için standardı) kullanmak gerekiyor.
• Yaygın kullanım önemli olsa da önsezi kısmı şöyle gerekiyor; yalnış (yanlış), nalet (lanet), labaratuvar (laboratuvar), meyva (meyve), kirpit/kiprit (kibrit) gibi yaygın kullanılan ama hatalı olması sebebiyle kullanılmaması gerekenlerin ayrımını yapabilmek. Her yaygın kullanım uygun kullanım değildir farkı da bilinmeli.
• Vikipedileri örnek almak konusuna da katılıyorum. Zaten keşfedilmiş ve tartışılmış şeylerin üzerinde tekrar tekrar durmanın anlamı pek olmasa da bu demek değil ki oradaki herşey birebir burada aynı olmalı. Önümüzde denekliğini yapmış bir örnek var ve biz de kendimize uygun şeyleri alabilir ve buraya göre uyarlayabiliriz. Buna tailoring deniyor aslında bir bakıma, birisinde bir kıyafeti görüp alınca bazen üstünüze beden veya ölçü veya da renk olarak uymaz, bu durumda bazı kısımları değiştirilebilir duruma göre. Tıpkı hazır şablonları Türkçe'ye çevirerek kullanmamız gibi, amaç uyuyor ancak ingilizce kısmı bize uymuyor biz de uyarlıyoruz. Buna örnek olarak geçenlerde bana burası için uygun görünen Vikikütüphane - Vikikaynak ve Vikikütüphaneciler - Vikikatipler olayını örnek vermek isterim. İngilizcesinde işin kaynağı kitaplardan geçtiği için source (içeriğin kaynağı veya geldiği yer) olarak kullanılsa da biz de kitap okuma yaygınlığı halk olarak çoğunluk olmadığı için kaynak genel olarak sularda, referans da genel olarak birisini kefil göstermede kullanılır (ki kaynak yerine bu biraz daha doğru kullanımda en azından). Bunun da buraya aynen değil uygun şekli ile uyarlanması gerekir diye düşünüyorum.
• Terimler konusuna gelirsek, bunu vikipedide de belirtmiştim volkan-yanardağ konusunda. Zamanında ilgi bakımından yaygınlık olmaması sebebiyle her terime uygun kelime uydurulmadığı için burada söz hakkı o alanın içinde çalışanların kullandığı terimin önceliğinde olmalı. Zira oturmuş bir kalıbı zaten vardır sadece normal insanlara göre yaygınlığı bilinmez.
• Yabancı kelime kullanımı konusuna gelirsek elbette dilimizin bozulmasını istemeyiz, ancak bu demek değil ki her yabancı kelimeye de bir başka Türkçe kelime uydurulsun. Örneğin özel isimlerin çevrilmesi eğer yaygın değilse doğru gelmiyor bana. Emily'i Emine yapmanın bir anlamı yoktur. Bunları zorla çevirmeye çalışmak dile bir şey kazandırmaz aksine ifade ve özünü kaybettirir. Ancak sonradan üretilen kelimelerin uygunu bulunursa neden olmasın. Örneğin çoğu dillerde kompüter olarak kullanılan kelimeye biz de bilgisayar kelimesi güzel oturdu. Buna karşın websitesi kelimesinin karşılığı olan ağ eki network ile eşleşince yarım yamalak oldu internet sitesine döndü, ne uydurulursa uydurulsun oturmaz şu saatten sonra ki internet kelimesi Türkçe değil, web ise alfabemizde olmayan w harfi içeriyor. Buna rağmen özümsendi. Dilimiz de bir şey kaybetmedi, çağa ayak uydurdu olması gerektiği gibi (tıpkı Türkçenin eski zamanlardaki asıl amacına uygun şekilde).
• Bitişiklik, ayrıklık ve - içerme olayına gelirsek; bir kelimenin eğer kullanım alanı genelse yani buraya özel bir durumu yoksa orjinal hali öncelikli olmalı, orjinal halinin zaten Türkçesi varsa ikincil önem de bu hali, eğer bunların ikisi de varsa ve birbirinden farklıysa burada mantık ve önsezi işin içine girerek alanındaki yaygın kullanım devreye girmeli. Yaygın kullanım da çeşitliyse, bu durumda ortak olarak uyarlama yapmakta sorun görülmezse, uyarlama kararı alınabilir. Yeni aktarımlara örnek olarak; e-mail, e mail, email, e.mail, e. mail = e posta, e-posta, eposta, e.posta, e. posta. Hangisi kullanılmalı? Elektronik postada e kelimesi kısaltma olduğundan, gereken anlamı veren de posta kelimesi olduğundan mantıken ve gramer olarak e. posta kelimesi doğru olsa da, karışıklık yaratabilmesinden dolayı e-posta kullanımı daha doğrudur ve elektronik anlamında kısaltıldığı her kelimede bu şekilde kullanılır (e-market, e-imza, e-yazışma, e-devlet gibi). Eski mevcutlara istinaden örnek olarak; önsezi, önayak, önyargı, önsöz, dipnot, sivrisinek, kuşburnu, yurtsever, başbakan, hastahane gibi kelimeler her ne kadar iki ayrı kelimenin birleşiminden gelse de ayrı yazılmamaları anlam kaybı yaratmadığından bitişik kullanılabilir duruyor. Eğer kelimenin anlamı ile ilgili bir durum söz konusu ise, o zaman anlam kaybına uğramadıkça ayrık da yazılabilirler. Örneğin, kuş burnu ayrık yazıldığında anlam kaybı yaşıyor, bu durumda kuşun burnundan bahsedilmediği sürece ayrı yazılmaması daha doğrudur, önayak bir diğer örnek. Bir hiyerarşi grafiği hazırlandığında baş bakan kelimesi anlamı güçlendirdiği için ayrık olarak kullanılabilir, ancak sıfata geçtiğinde (x başbakanı, başbakan x) bitişik olması daha uygundur. Kısacası her durum kendine uygun şekli yaratabilir. Bir yerde neden bitişik bir yerde neden ayrı tartışmasının gereğini sadece anlam ifadesi belirleyebilir (burada aslında biraz vurgu ön planda (bunda olduğu gibi), bahsedilen şeyde önem ve vurgu ilk kelimedeyse ayrık yazılabilirliği artıyor, tdk nın bahsettiği bu olsa gerek). Bazı sık kullanımlı durumlara ise standart getirilebilir buraya uygun olarak. Örneğin konunun ana teması olan: Önsöz, kitapların girizgahında olduğundan dolayı kalıpsal anlamda kullanım yeri hep aynı olacağından, kitaplardaki yaygın kullanımı olan bitişik halinin standart olmasının tercih edilmesi uygun düşebilir. Diğer kelimelerde sıklığına göre standartlaştırılabilir eğer varsa. Sık kullanımlı değillerse bahsettiğim gibi, anlam kaybı yaratmadıkça iki şekilde de kullanılması azınlık olmalarından dolayı sorun yaratmaz gibi.
• Sonuç olarak, kısa yazı yazamıyorum sanırım, uzun oldu biraz kusurlara takılmayın lütfen :) Vikiolog (mesaj) 10.31, 1 Aralık 2021 (UTC)