Kütahya’da Derlenen Memorat Örnekleri Üzerine İnceleme
◆
ANALYSIS ON MEMORATE SAMPLES COMPILED IN KUTAHYA
Münire BAYSAN[1]
ÖZ: Memoratlar halk edebiyatının sözlü anlatı türleri içerisinde yer alırlar. Tabiatüstü varlıklarla iletişime geçme neticesinde ortaya çıkan ve bireysel tecrübeye dayanan anlatmalardan oluşurlar. Tabiatüstü ferdi tecrübeye dayanması, olayı yaşayan ya da ondan duyan kişiler tarafından anlatılması, inandırıcılık oranının yüksek olması, genel bir anlatı zamanının ve özel bir anlatıcısının bulunmaması, yakın bir geçmişe sahip olması, anlatılan olayların yaşanılan coğrafyada gerçekleşmesi, kahramanlarının sıradan insanlardan olması, gibi özellikleri bakımından memoratlar, diğer sözlü anlatı türlerinden farklılık gösterirler. Yaratılıp yaşatıldıkları toplumun inanç yapısını, ahlâki değerlerini, kültürel özelliklerini, geleneklerini, göreneklerini içerisinde barındırmaları ve bu sayede de kültür kodlarını aktarmaları bakımından diğer anlatı türleriyle benzerlik taşırlar.
Bu çalışmada sözlü anlatı türleri içerisinde adını en son alan ve anlatı silsilesinin şimdilik sonuncusunu oluşturan memoratların, çalışma bölgesi olan Kütahya’da tespit edilen örnekleri, konu, içerik, şekil ve aktarım özellikleri bakımından değerlendirilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, memoratların bölgesel özelliklerinin çıkarılarak ulusal ve uluslararası tür çalışmalarına katkı sağlaması amaçlanmıştır. Veri toplama kısmında görüşme yönteminden faydalanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Memorat, inceleme, şekil, içerik, Kütahya.
ABSTRACT: Memorates are among the verbal narrative types of folk literature. They consist of narratives that emerge as a result of communication with supernatural beings and are based on individual experience. In terms of characteristics such as being based on supernatural individual experience, being told by people who lived or heard the event, having a high rate of credibility, not having a general narrative time and a special narrator, having a recent past, happening in the geography we live in, the heroes being composed of ordinary people, etc. memorates differ from other types of verbal narrative. They are similar to other species in that they contain the belief structure, moral values, cultural features, traditions and customs of the society in which they were created and lived, and also in that they convey their cultural codes. In this study, the examples of memorates, which are named last among the verbal narrative types and constitute the last of the narrative series for now, have been tried to be evaluated in terms of subject, content and form features. In the study, it is aimed to extract the regional characteristics of memorates and to contribute to national and international genre studies. Interview method was used in the data collection phase.Keywords: Memorate, analysis, shape, content, Kütahya.
KAYNAKÇA
Acıpayamlı, O. (1961). Türk halk edebiyatında al ve al-kadını üzerine araştırmalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 19 (3-4), 165-176.
Aça, M. (2018), Türk halk inanışlarında tekinsiz mekân algısı ve Doğu Karadeniz bölgesi memoratlarına yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (55), 5-20.
Aday, E. (2018). Kütahya ili türbe ve yatırları etrafındaki inanış ve uygulamaların halk bilimi açısından incelemesi. Alevilik Araştırmaları Dergisi, S. 8, 137-151.
Araz, R. (1995).Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Artun, E. (2014). Ansiklopedik halk bilimi/halk edebiyatı sözlüğü terimler-motifler-kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
Aslan, F. - Türksever, Z. (2014). İstanbul folklorunda şehitlik etrafında oluşan halk inançları, uygulamalar ve memoratlar: Edirnekapı Şehitliği örneği. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 51, 27-62.
Ateş, S. (2002). İnsan ve insanüstü varlıklar- ruh, melek, cin, insan. İstanbul: Bağımsız Gazeteciler.
Aydın, M. (1986). Türklerde Hızır inancı. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2, 51-77.
Balaban, T. (2015). Hz. Ali merkezli bir ölüm memoratına dair değerlendirmeler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Velî Araştırmaları Dergisi, S. 73, 89-103.
Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi 2 kutsal dişi mitolojik ana, umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler iyeler ve demonoloji. İstanbul: Ötüken.
Bayatlı, N. Y. (2017). Diyale iline bağlı Hanekin ilçesi Türkmen halk kültüründe memoratların incelenmesi. Türk Bilig, S. 34, 189-210.
Beydili, C. (2015). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Ankara: Yurt Kitap.
Boratav, P. N. (2013). 100 soruda Türk folkloru. Ankara: Bilgesu.
Boyraz, Ş. (2008).Sözlü anlatıların sürekliliği üzerine düşünceler. Folklor/Edebiyat, S. 54, 105-118.
Çıblak, N. (2002). Anadolu’da ölüm sonrası mezarlıklar çevresinde oluşan inanç ve pratikler. Türk Kültürü, S. 474, 605-614.
Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk halk kültüründe memorat ve halk inançları. Ankara: Akçağ.
Dégh, L. (2006). Halk anlatısı. (Çev.: Zerrin Karagülle), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, Ankara: Geleneksel.
Demren, Ö. (2018). Türk kültüründe bir korku kültü olarak Sivas’ta alkarısı ve albasması inanışı. Antropoloji, S. 36, 1-27.
Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. 20. basım, Ankara: Aydın Kitabevi.
Duvarcı, A. (2005). Türklerde tabiat üstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig, S. 32, 125-142. Erdoğan, H. İ. (2019). Metafizik âlemden cinlerle irtibatın imkânı/ imkânsızlığı: etimolojik ve epistemolojik bir analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2018, 18 (72) ,1953-1969.
Güleç Solak, S. (2017). Mekân-kimlik etkileşimi: kavramsal ve kuramsal bir bakış. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 13-37.
Göka, Ş. (2001). İnsan ve mekan. İstanbul: Pınar.
Kalafat, Y. (1993). Gök Tanrı inancından günümüze kadar efsunlama tu, tu, tu uygulamaları. II. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 271-286, Adana.
Kalafat, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimler sözlüğü. Ankara: Akçağ.
Küçük, A. (1989). Alkarısı. TDV İslam Ansiklopedisi, 469, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Ozan, M. (2015). Dünden bugüne Türk halk kültüründe kara iyeler. Kültür Evreni, S. 23, 41-51.
Şahin, M. S. (1993). Cin. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, 5-8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Şimşek, E. (2017). Türk kültüründe alkarısı inancı ve bu inanca bağlı olarak anlatılan efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 12 (5), 99-115.
Elektronik Kaynaklar
Karakurt, D. (2002). Türk mitolojisi ansiklopedisi. Türk söylence sözlüğü. https://www.academia.edu/11557648/T%C3%BCrk_Mitoloji_Ansiklopedisi_DenizKarakurt_ (Erişim: 20.01.2021).
Sözlü Kaynaklar
KK-1: Azize Bayrak, 44, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-2: Ahmet Bahayetmez, 61, Üniversite Mezunu, Kütahya, Mühendis.
KK-3: İsmihan Zeytin, 55, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-4: Naciye Günaydın, 78, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-5: Sevim Akbay, 65, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-6: N. T., 32, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-7: M. Ç., 30, Üniversite Mezunu, Kütahya, Doktor.
KK-8: Nuriye Satılmış, 67, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-9: Halime Aydın, 74, Ev Hanımı, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-10: Gürçin Gürpınar, 40, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-11: Öznur Tekçe, 40, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-12: Ecrin Yaşar, 22, Üniversite Öğr., Kütahya, Öğrenci.
KK-13: Şule Erbay, 45, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-14: Selma Çavdır, 39, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-15: Nafiye Karadağ, 18, Lise Öğrencisi, Kütahya, Öğrenci.
KK-16: Yağmur Kurtuluş, 18, Üniversite Öğr., Kütahya, Öğrenci. KK-17: Saliha Karadağ, 38, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-18: Habibe Öge, 81, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-19: Asuman Nur Erçetin, 51, Lise Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-20: Emine Duman, 43, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-21: Nurcan Günaydın, 45, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-22: Hasibe Zengin, 85, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-23: Ravza Aksu, 48, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-24: Uğur Günaydın, 57, Üniversite Mezunu, Kütahya, Esnaf.
KK-25: Sevde Aydın, 38, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-26: Fadime Kaya, 88, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-27: Müzeyyen Çelik, 37, Üniversite Mezunu, Kütahya, Öğretmen.
KK-28: Özlem Soyer Zeyrek, 40, Üniversite Mezunu, Kütahya, Akademisyen.
KK-29: Fatma Selma Kocabaş Aydın, 50, Üniversite Mezunu, Kütahya, Gazeteci.
KK-30: Fadik Yarlıgaş, 75, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-31: Selma Telli, 70, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-32: Elmas Cangür, 40, Lise Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
KK-33: Ayşe Sarı, 63, İlkokul Mezunu, Kütahya, Ev Hanımı.
“İyi Yayın Üzerine Kılavuzlar ve Yayın Etiği Komitesi’nin (COPE) Davranış Kuralları” çerçevesinde aşağıdaki beyanlara yer verilmiştir. / The following statements are included within the framework of "Guidelines on Good Publication and the Code of Conduct of the Publication Ethics Committee (COPE)":
İzinler ve Etik Kurul Belgesi/Permissions and Ethics Committee Certificate: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’nun 27.08.2020 tarihli ve 69178669-900-26235 sayılı onayı. / The approval of the Social and Humanities Research and Publication Ethics Committee of Kütahya Dumlupınar University, dated 27.08.2020 and numbered 2020/07.
Çıkar Çatışması Beyanı/ Declaration of Conflicting Interests: Bu makalenin araştırması, yazarlığı veya yayınlanmasıyla ilgili olarak yazarın potansiyel bir çıkar çatışması yoktur. / There is no potential conflict of interest for the author regarding the research, authorship or publication of this article.
- ↑ Dr. Öğretim Üyesi – Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü / Kütahya - munire.baysan@dpu.edu.tr (Orcid ID: 0000-0001-61677793)
|
Kaynak: İstinsah edilmiş eser 
Bu çalışma esere yazar veya telif hakkı sahibi tarafından belirtilen ancak sizi ya da eseri kullanımınızı desteklediklerini ileri sürmeyecek bir şekilde atıfta bulunulduğu sürece türevlerin serbest kullanımına, dağıtılmasına ve oluşturulmasına izin veren Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş 4.0 Yerelleştirilmemiş lisans metni lisansı altında yayımlanmıştır. |