Erken Soğuk Savaş Ankara'sında Sinema Kültürü/Sonuç

Sonuç


Bu çalışmada II. Dünya Savaşı’nı takip eden on yılda Ankara sinema kültürünün, çok yönlü bir değerlendirmesi sunulmuştur. Dönemin Ankara sinema salonlarında gösterilen filmlerin incelemesi yapıldığında, dönem boyunca, gittikçe artan bir ölçekte, Amerikan filmlerinin ağırlığı görülmektedir. Bu durum küresel eğilimlerle bağlantılıdır. Hatta İstanbul ve yabancı ülke sinema salonlarıyla kıyaslandığında, Ankara sinema salonlarında, oransal olarak çok daha fazla Amerikan filmi izlendiği iddia edilebilir. Amerikan filmlerinin izlenmesi ise özel olarak Ankaralının ve genel olarak Türk halkının Amerikan kültürüne olan yakınlığını artırmış ve kültür emperyalizminin bir yansıması olarak, dönemin kültür yaşamında kendisine temel bir yer edinmiştir. Amerikan filmleri ve kültürü özellikle çocukları etkilemiştir.

Dönemin diğer bir önemli gelişmesi ise gösterime giren Türk yapımı filmlerin sayısındaki artıştır. Bu artış ise Türk sinema sektöründeki savaş sonrası niceliksel ve niteliksel dönüşümün bir sonucudur. Türk sinemacılığındaki tüm gelişmelere karşın, yine de çoğunluğu parasızlıktan ve sermaye yetersizliğinden kaynaklanan pek çok sorun vardır. Bu nedenle, Türk filmleri, Amerikan filmlerinin gölgesinde kalmıştır.

Ankara’nın önde gelen kapalı sinema salonlarına bakıldığında ise her salonun kendisine özgü bir seyirci kitlesi olduğu görülmektedir. Bu kitlenin bileşenlerini ise sinema salonunun bulunduğu mahalle ile birlikte bilet ücreti, filmlerin kalitesi, altyazılı ya da dublajlı olup olmadıkları belirlemiştir. Ankara kentindeki makro ölçekli

dönüşümler, sinema salonlarını ve seyirci kitlelerini etkilemiştir. Şehir merkezinin zaman içerisinde Ulus’tan Yenişehir’e kaymasıyla birlikte kalburüstü denilebilecek sinema salonları, Yenişehir’de de açılmaya başlanmıştır.[1]

Bunlara ek olarak, özellikle de düşük gelirli Ankaralıların gittiği yazlık sinemalar vardır. Gösterilen filmlerden seyircilerin tutumlarına kadar birçok ölçüte göre, yazlık sinemalar kışlık sinemalardan ayrışmaktadır. Ayrıca, çoğu zaman ücretsiz olarak gösterilen filmlerin yer aldığı Halkevi sinemaları vardır. 1951’de Demokrat Parti tarafından kapatılıncaya kadar Halkevleri sayesinde hem eğlence, hem de eğitim amaçlı üretilen pek çok film onbinlerce Ankaralı ile buluşmuştur. Ankara’nın merkezden uzak ilçelerindeki durum ise çok daha farklıdır. Bütün eksikliklere ve maddi yetersizliklere rağmen, bu ilçelerdeki insanlar da bir şekilde film izleme şansına sahip olmaktadırlar.

Sinema salonlarındaki erkek ve yetişkin egemenliğine karşın, her yaş grubundan kadın sinema salonlarına gitmekte, sinema dünyasının eğlencesinden geri kalmamaktadır. Çocuklar da gerek arkadaşları gerek aileleri ile birlikte sinemaya olan ilgilerini devam ettirmektedirler. O dönemin Ankara’sına birebir tanıklık etmiş kişilerin açıklamalarından yola çıkılarak, çocukların bu filmlerden olumlu ya da olumsuz biçimde derinden etkilendikleri öne sürülebilir.

Kısacası, dönemin filmleri öncelikle zenginlere daha sonra da yoksullara gösterilmekte, böylece en nihayetinde hem zenginler hem de yoksullar aynı “sinema kültürünün” parçası haline gelebilmektedir. Bir diğer deyişle, sinema tüketim alışkanlıkları hem sınıfsal konumu gösterirken hem de gecikmeyle de olsa Ankaralıları birbirine bağlamakta ve geniş halk kitlelerinin ortak eğlence aracı olmaktadır. Kısacası, sosyal, iktisadi ve kültürel farklılıklara rağmen, tüm Ankaralılar sinemaya gitmenin bir yolunu bulmakta ve erken Soğuk Savaş Ankara’sının sinema kültürünün bir parçası olmaktadırlar.

Ek 1. 1945 Ocak ayı Boyunca Ankara’daki Altı Sinema Salonunda (Ankara, Park, Sus, Sümer, Ulus ve Yeni Sinema) Tam Zamanlı Olarak Gösterilen Filmler

Türkçe Adı Özgün Adı Türü[2] Kökeni Yapım tarihi
Afrika Zaferi Tunisian Victory Belgesel, Savaş ABD 1944
Aşk Hırsızı Mr. Lucky Komedi, Romantik ABD 1943
Asrî Matahari Madame Spy Dram, Savaş ABD 1942
Bahar Şarkısı Springtime in the Rockies Müzikal ABD 1942
Büyük İskender Sikandar Dram, Tarih, Savaş Hindistan 1941
Çöl Zaferi Desert Victory Belgesel, Savaş ABD 1943
Deniz Kızı Deniz Kızı Dram Türkiye 1942
Dixie Dixie Biyografi, Komedi, Müzikal ABD 1943
Er Meydanı Kit Carson Biyografi, Romantik, Western ABD 1940
Gülmiyen Kadın (Türkçe Sözlü) Two-Faced Woman Komedi, Romantik ABD 1941
Halkın Sesi Mr. Smith Goes to Washington Dram, Komedi ABD 1939
İki Kardaş My Friend Flicka Aile, Western ABD 1943
İki Yüzlü Casus Invisible Agent Macera, Komedi, Romantik ABD 1942
İstanbul Kızı Areess min Istambul Dram Mısır 1941
Ek 1 devam
Karanlık Köşe Crossroads Dram, Kara Film, Suç ABD 1942
Kartalın Aşkı Thunder Birds: Soldiers of the Air Dram, Romantik, Savaş ABD 1942
Kemanlar Çalarken When Johnny Comes Marching Home Müzikal ABD 1942
Londra’ya İki Bilet Two Tickets To London Dram ABD 1943
Lorel Hardi Hokkabaz (Türkçe Sözlü) A-Haunting We Will Go Komedi ABD 1942
Meçhul Şövalye (Türkçe Sözlü) The Scarlet Pimpernel Macera, Dram ABD 1935
Meş’um Fahişe Manpower Dram ABD 1941
Mumyanın Eli The Mummy’s Tomb Dram, Fantezi, Korku ABD 1942
Napolyon Moskova’da (Türkçe Sözlü) - Dram, Savaş, Tarih -- --
Öldürün Bu Kadını Nurse Edith Cavell Biyografi, Dram, Savaş ABD 1939
Önce Vatan This Above All Dram, Romantik, Savaş ABD 1942
Operadaki Hayalet Phantom of the Opera Dram, Korku, Müzikal ABD 1943
Pike Bombacıları Dive Bomber Dram, Savaş ABD 1941
Sabah Olmasın Hold Back the Dawn Dram, Romantik ABD 1941
Şarlok Holmes Vaşıngton’da Sherlock Holmes in Washington Gizem, Kara Film ABD 1943
Şehrezat Arabian Nights Aksiyon, Macera ABD 1942
Sevgilim İçin For Me and My Gal Müzikal, Romantik, Savaş ABD 1942
Sönmiyen Alev Somewhere I’ll Find You Dram, Romantik, Savaş ABD 1942
Uçan İnsanlar Flight for Freedom Biyografi, Dram ABD 1943
Yılan Kadın The Man in Grey Dram, Tarih, Romantik Büyük Britanya 1943
Yıldız Seranadı Star Spangled Rhythm Komedi, Müzikal ABD 1942

Ek 2. 1952 Ocak ayı Boyunca Ankara’daki Yedi Sinema Salonunda (Ankara, Büyük, Nur, Park, Ulus, Sus ve Yeni) Tam Zamanlı Olarak Gösterilen Filmler

Türkçe Adı Özgün Adı Türü Kökeni Yapım tarihi
A Conneticut Yankee in King Arthur’s Court A Conneticut Yankee in King Arthur’s Court Aile, Fantezi, Komedi ABD 1949
Captain Blodd Kaptan Blood Aksiyon, Macera ABD 1935
Gelin Babası Father of the Bride Komedi, Romantik ABD 1950
İstanbul Çiçekleri İstanbul Çiçekleri Komedi, Müzikal Türkiye 1951
It’s Great Feeling It’s Great Feeling Komedi Müzikal ABD 1949
Ek 2 devam
Kaderin Oyunu Whiplash Dram, Kara Film, Spor ABD 1948
Kara Sevda My Foolish Heart Dram, Romantik ABD 1950
Karanlıkta Dans Dancing in the Dark ABD 1949
Ne Sihirdir Ne Keramet Komedi, Romantik Türkiye 1951
Rebeka Rebecca Dram, Gerilim, Romantik ABD 1940
Rüyalarım Senindir My Dream is Yours Animasyon, Komedi, Müzikal ABD 1949
Gizemli Aşk The File on Thelma Jordon Dram, Kara Film, Suç ABD 1950
Vatan İçin Vatan İçin Dram, Savaş Türkiye 1951

Teşekkür

Öncelikle, bu çalışmanın ortaya çıktığı proje için araştırma ödülü veren Koç Üniversitesi VEKAM’a ve çalışanlarına teşekkür ederim. Sorularıma sabırla yanıt verdikleri ve diğer kaynaklardan ulaşamayacağım bilgileri sağladıkları için İnci Gürbüzatik, Ertan Göksu, Gülgûn (Gönenç) Karal, Muzaffer Tekel ve Abdullah Yekta’ya minnettarlığımı ve sonsuz saygılarımı sunuyorum. Ankara Araştırmaları Dergisi’nin anonim hakemlerine de değerli yorum, görüş ve önerileri için müteşekkirim. Ayrıca, çalışmamın taslağını okuyup çok değerli yorumlarda bulundukları için Sabahattin Gökatalay, Gözde Emen ve Çağlar Dölek’e de teşekkürlerimi iletiyorum.

  1. Ankara sinema salonlarının 1960’lı ve 1970’li yıllardaki durumu için bkz.: Kayador, 2000, ss. 157-170.
  2. Fimlerin türleri, filmlerin www.imdb.com‘daki bilgileri temel alınarak hazırlanmıştır. Pek çok ilanda filmlerin özgün isimleri verilmediği için filmlerin yönetmen ve oyuncuları internetten teker teker aratılarak filmlerin özgün isimlerine ulaşılmıştır. Zira Öymen’in (2012, s. 63) aktardığına göre, bu yıllarda “yabancı filmlerin adı Türkçe’ye çevrilirken, daha etkili olsun diye” değiştirilmektedir.