Biga Halk Müziği Kültürü: Kültürel Kaynaşmanın Müzikal Yansıması/Biga’da Yapılan Derleme Çalışmaları

Biga’da Yapılan Derleme Çalışmaları


  Yerel ölçekteki kültürel etkileşimle birlikte küresel anlamda olumsuz etkileri yadsınamayacak olan kültürel dönüşüm, yöredeki insanlar tarafından kaygıyla karşılanmaktadır. Mahalli ölçekte kültürel alanda yapılan değerli çalışma ve etkinliklerle bunun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Dernek, kurum ve genel olarak sivil toplum örgütlerinin duyarlılığı net biçimde görülürken, kültürün devamı ve yaşatılması dile getirilen öncelikli ve ortak kaygıdır. Halk kültürünün önemli yapıtaşlarından birini oluşturan ezgili ürünlerden olan halk müziği örneklerinin, teknik uzmanlık ve donanımla ele alınarak, notalama veya sesli kayıt gibi yöntemlerle arşivlenmesi ve paylaşılması söz konusu bu kaygının giderilmesi adına önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Böylece bu ürünler kayıt altına alınarak korunabilir ve aktarımları sağlanabilir. Müziği sesli olarak kaydetmek var olan ezgisel verinin elde edilmesi, araştırılması ve aktarılması adına en önemli yollardan biridir. İkincil olarak da ezginin notalanması- notaya alınması ve bu yolla değerlendirilmesi gerekmektedir. Her iki yolla da yapılan çalışmaların uzman kadrolar ve bilimsel yöntemlerle yapılmasının gereği yadsınamaz. Bu yaklaşımla başta müzik olmak üzere özellikle sözlü kültür ürünlerinin aktarımı mümkün olabilir. Biga özelinde böyle bir çalışma yurdumuzun diğer bölgelerini de kapsayan bir derleme çalışması kapsamında ilk resmi folklor derlemesi olarak Ankara Devlet Konservatuarı arşivi için Muzaffer Sarısözen, Halil Bedii Yönetken ve teknisyen Rıza Yetişken tarafından 28.07.1947 ve 02.08.1947 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu süre içinde birçok zeybek, karşılama ve türkü kayıt altına alınmış ilerleyen süre içinde derleme çalışmaları başta TRT olmak üzere farklı ilgili kişi ve kurumlar tarafından aralıklarla devam ettirilmiştir.
  Ankara Devlet Konservatuvarı 1937-1957 yılları arasında ilçe ve köylerle birlikte tüm yurdu kapsayan on yedi derleme gezisi gerçekleştirmiş bu çalışmalarda on bine yakın ezgi ses kaydı olarak derlenmiştir. Bursa’dan başlayarak, Biga, Çanakkale ve Tekirdağ genelinde sürdürülen derleme gezisi 1947 yılının Ağustos ayında Muzaffer Sarısözen, H. Bedii Yönetken ve Rıza Yetişen tarafından gerçekleştirilerek 258 halk türküsü ve oyun ezgisi kayıt altına alınmıştır. Kayıtlar Ankara Devlet Konservatuvarı arşivinde işlenmeden bekletilmiş ve bozulma riski ihtimaline karşı araştırma çalışmalarına açılması mümkün olamamıştır. Bu kapsamda yapılan derlemeler ve künye bilgileri Tablo 1’de görülmektedir.

Tablo 1. 1947 yılında Biga ve Çanakkale’de Yapılan Derleme Çalışmaları Kapsamında Kayıt Altına Alınan Biga Halk Müzikleri (Elçi, 1997)
Ezgi Adı Kaynak Kişi Derleme Tarihi Yer
Gelin Geldi Jale Mavili 02.08.1947 Çanakkale, Biga
Çift Oyun Havası: Kareler Giymez Jale Mavili 02.08.1947 Çanakkale, Biga
Kardan Beyaz Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Tabancalı (Zeybek) Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Evciler Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Süzme (Biga Süzmesi) Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Arzu Kamber Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Küreş Havası Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
Cengene (Ceng-i Harbi) Hasan Mavili 02.08.1947 Çanakkale Biga
İşte geldim. Güvey övmesi Sıtkı Buralday 02.08.1947 Çanakkale Biga
Gemi Geldim Sıtkı Buralday 02.08.1947 Çanakkale Biga
Destan: Dinleyin Kardeşler Arif Dülger 02.08.1947 Çanakkale Biga


  1947 derleme kayıtlarında adı ve künye bilgileri yer alan Jale Mavili’den derlenen “Gelin Geldi Evimize” adlı türkü, Biga halk kültürü ve müziği konusunda araştırmalar yapan Engin Gürsu’nun 2018 yılında yayınlamış olduğu (Gürsu, 2018) “Mani, Türkü ve Şarkılar, Notalarda Biga” adlı kitabında ezgi notası ve repertuar bilgileri ile yer almakta olup eser TRT repertuvarında bulunmamaktadır. Sarı’nın (2021), internetten yayın yapan Musiki Dergisi için vermiş olduğu bilgi notunda da eseri Altan Demirel’in notaya aldığı belirtilmekte bu bilgi de Gürsu’nun (2018:20), verdiği bilgilerle çelişmektedir. Ankara Devlet Konservatuvarı arşiv ve/veya depolarında bu kapsamda yer alan halk müziği derlemeleri, ses kayıtları, yazılı ve görsel arşiv gibi belgelerin araştırmacıların kullanımına sunulması bu ve benzeri birçok kültürel değerin yeniden işlenmesi ve sunulmasına olanak sağlaması bakımından önem arz etmektedir.
  Aşağıda görülen Tablo 2’de ise TRT Türk Halk Müziği repertuvarında yer alan Biga türküleri yanında zeybek, güvende ve karşılama olmak üzere repertuvar sıra numaraları, derlendikleri yöre, kaynak kişi ve notaya alan bilgilerine göre ayrıntılı olarak belirtilmiştir.

Tablo 2. TRT Türk Halk Müziği Repertuvarında Yer Alan Biga Türküleri (TRT 2000).
Rep.No Ezgi Adı Türü Yer Kaynak Kişi Derleyen Notaya Alan Makam Ritim
118 Pınar Baştan Bulanır (Rinna yarim) Türkü, Biga Sinekçi Köyü Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı Mehmet Özbek Nida Tüfekçi Segah 2/4
186 Eminem Giymiş Alları Türkü Biga Kamil Nizam Bigalı Ahmet Yamacı Ahmet Yamacı Segah 9/8
1268 Çemberimde Gül Oya Karşılama Biga Kamil Nizam Bigalı Ahmet Yamacı Ahmet Yamacı Segah 9/8
1808 Gidiyor musun Yarim Türkü Biga Sinekçi Köyü Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı TRT Müzik Dairesi Bşk. Mehmet Özbek Uşşak-Hüseyni, 4/4
2073 Şu Biga’nın Düzüne Türkü Biga Yöre Ekibi/Sinekçi Köyü Biçki Dikiş Kursu Öğrencileri Hasan Kalmaz Yücel Paşmakçı Segah 9/8
2596 Sinekçidir Köyümüz (Aman Anne Tren Geliyor) Türkü Biga Sinekçi Köyü Fehime Kutluer/ Fevziye Doğramacı Mehmet Özbek Mehmet Özbek Hicaz 9/8
484 Karanlıkdere Zeybeği Zeybek Biga Yalçın Kırıkkulak Ersin Mirze/ Coşkun Bağcıoğlu Coşkun Bağcıoğlu Nikriz 9/2
2056 Yatma Yeşil Çimene Karşılama Biga Kamil Nizam Bigalı Ahmet Yamacı Ahmet Yamacı Rast 9/8


  Türkiye Radyo Televizyon Kurumunun kuruluşundan itibaren yayıncılık görevi yanında halk müziği derleme çalışmalarını da büyük ölçüde yürütmesi, özellikle teknik olanakların oldukça kısıtlı olduğu dönemlerde halk müziğimiz adına oldukça önemlidir. Zaman zaman haftalar hatta aylar süren bu çalışmalarda derleme yapan görevlilerin büyük bir gayretle, araçla gidilemeyen yerlerde at üstünde yurdumuzun köyleri, yaylaları ve ulaşılabilen her yerinde söylenen ezgilere ulaşılmaya çalışılmış, binlerle ifade edilebilen bir arşiv oluşturulmuştur. Özveriyle sürdürülen bu yoğun çabalarla bir ulusun adeta sesli tarihi kayıt altına alınarak kaybolmaktan kurtarılmış, günümüzde de alan içindeki icracı ve araştırmacıların başvurduğu en önemli kaynaklardan birisi olmuştur.
   Bu kapsamda akademik çalışmalarla katkı sağlayan üniversite, resmi kurum, belediyeler ve halk müziğine ilgi duyan yerel ölçekteki kişi ve sivil toplum kuruluşları tarafından çeşitli yer ve zamanlarda kayıt ve derleme çalışmaları da yapılmaktadır. Aşağıda yer alan Tablo 3’te bu kapsamda yapılan araştırma ve derleme çalışmalarında ulaşılan bilgilere yer verilmektedir.

Tablo 3. Halk Kültürü ve Müziği Alanında Çalışma Yapan Araştırmacılar Tarafından Yapılan Derlemeler
Eser Adı Türü Yöresi Kaynak Kişi Derleyen Makamı Ritmi
Al Kirezim, Türkü/Karşılama, Biga Çeltik Köyü, Enise Sarı ve Nafiye Ergun, Alaattin Canbay Saba (9/8)
Bahçelerde Güller Açmış, Türkü, Biga Harmanlı Köyü Engin Gürsu, Engin Gürsu Kürdi 9/8
Biga Çiftetellisi Çiftetelli Biga, Bilinmiyor, Ses Kaydından Alınmış Uşşak-Hüseyni 4/4
Evlerinin Önü Zelham, Türkü Biga Çeltik Köyü, Enise Sarı ve Nafiye Ergun, Alaattin Canbay Uşşak-Hüseyni, 9/8
Mavi Yaka Mor Yaka Türkü Biga Kalafat Köyü Ziymet Yavuz-Gülten Yel Ömer Gözükızıl Uşşak-Hüseyni 4/4
Seyacı Ezgili Tekerleme Biga Bilinmiyor Ayhan Sarı Rast 2/4
Yatma Yeşil Çimene Türkü Biga Kamil Nazım Bigalı Ahmet Yamacı Rast 9/8
Oy Dağlar* Türkü/Karşılama Karabiga Dilek Şaşmaz Engin Gürsu Hicaz 9/8
Eser mi Yeller* Türkü Biga Salim Yavaşça Mustafa Hulusi Kaya Uşşak-Hüseyni 9/8
Oynak Sümbülüm* Karşılama Biga Salim Yavaşça Mustafa Hulusi Kaya Buselik 9/8
Su Gelir Azın Azın* Türkü/Karşılama Biga Salim Yavaşça Mustafa Hulusi Kaya Uşşak-Hüseyni 9/8
Boynumdaki Altınlar Emanettir Emanet* Türkü/Karşılama Biga Salim Yavaşça Mustafa Hulusi Kaya Uşşak-Hüseyni 9/8
Sevdiğimin Sırtında Deste Deste Yulaflar* Türkü Biga-Sinekçi Köyü Hasan Şen Bülent Özel Kürdi 9/8
Ara Kapı Aralık* Türkü Biga Nebi Yavaşça Nusret Özden Kürdi 9/8
Çavuşköy Erkek Karşılaması* Karşılama Biga-Çavuşköy H. Hüseyin Kuşgöz Engin Gürsu Hicaz 9/8


  (*) 2013-2018 yılları arasında Gürsu (2018) tarafından yapılarak kayıt altına alınmış olan derlemeler.
  Tabloda yer alan “Su Gelir Azın” (Derleme tarihi 16.08.2013) ve “Boynumdaki Altınlar Emanettir Emanet” (Derleme tarihi 15.001.2014) başlıklı iki eser de tamamen benzer biçimde notalanmıştır. Farklı zamanlarda derlenip notaya alındıkları bilgisine rağmen sadece sözleri (mani) farklılık göstermektedir (Gürsu, 2018). Ayrıca Gürsu’nun (2018:32-33), çalışmasında yer alan “Sırtında Deste Deste Yulaflar” ve “Ara Kapı Aralık” adlı eserlerin notaları ve sözleri aynı olup başlıkları, kaynak kişi ve notaya alan kişi bilgileri farklılık göstermektedir.