Sivas Katliamına ilişkin TBMM Araştırması Komisyonu Raporu/Sivas Olaylarının Oluş Şekli

I. — SİVAS OLAYLARININ OLUŞ ŞEKLİ :

A) OLAYLAR ÖNCESİ GELİŞMELER :

1. Pir Sultan Abdal etkinliklerinin bu yıl Sivas İl Merkezinde yapılacağı hususu ve etkin­lik programı kamuoyuna duyurulmuş; Aziz Nesin'in bu etkinlikler çerçevesinde Sivas'a gelece­ği ilan edilmiş; bu kişinin bir süredir basın-yayın yoluyla ifade ettiği ve kamuoyu tarafından bilinen fikirleri Sivas'ta yaklaşık bir hafta öncesinden itibaren konuşulmaya ve basında tartışılmaya başlamıştır. (1)
2. 30.7.1993 Çarşamba günü "Müslüman Kamuoyuna" başlıklı "Müslümanlar" imzalı bir bildiri dağıtılmış; bu bildiride Aziz Nesin'den söz edilerek din düşmanlarına karşı mücade­le edilmesi gerektiği yolunda gün belirtilmemekle beraber bir eylem yapılması gerektiği mesajı verilmiş (2), bundan bir gün sonra da benzer içerikli bir bildiri daha dağıtılmıştır. (3)
3. Kültür Bakanlığı tarafından yapılıp halk ozanlarını temsil ettiği belirtilen insan figürü ve yanında kangal köpeği bulunan bir heykel Kültür Merkezi önüne dikilmiştir. (4)
4. Etkinlikler 1.7.1993 Perşembe günü başlamış; bu gün düzenlenen panelin "Devrim Şehitleri" anısına saygı duruşuyla başladığı ve Valinin de bu saygı duruşuna iştirak ettiği şeklindeki haberler Sivas mahalli basınında yer almıştır. (5)

1. Kültür Merkezinde düzenlenen panel esnasında Aziz Nesin'in "...Zaten Türk Milleti korkak bir millettir. Alevisi de sünnisi de çoğunlukla korkaktır. O da çok belli. Çünkü başına ne zaman kabadayı gelirse sesini çıkarmaz, itaat eder. Çünkü, o da müslümandır eninde so­nunda.", "... ben müslüman değilim. Yoksa, Kur'an'da da güzel sözler var, ama 1300-1400 yıl önceki sözlerin kimin sözü olursa olsun eskiyeceğine inanıyorum. Bu sözler eskimiştir." (6) şeklindeki ifadeleri mahallî basın ve diğer kanallarla kamuoyuna ulaşmıştır.
2. Millî İstihbarat Teşkilatına 2.7.1993 Cuma günü saat 11.00 sıralarında "bazı kişilerin kendi aralarında Vali ve Aziz Nesin'e karşı protesto eylemi yapmak üzerine konuştuklarına dair" bir istihbarî bilgi gelmiş; Millî İstihbarat Bölge Başkanı saat 11.30 sıralarında bu bilgiyi başka kimseyi bulamadığı için Terörle Mücadele Şube Müdürlüğünden bir polise şifahi olarak iletti­ğini, Müsteşarlığa da bildirildiğini söylemiştir. (7)
3. 2.7.1993 Cuma günü Buruciye Medresesinde kitaplarını ve Aydınlık Gazetesinin bazı nüshalarını imzalayan Aziz Nesin'e burada tepkiler oluşmuş; TGRT tarafından kendisiyle ya­pılan röportajda kendisine basında çıkan beyanlarının ve Selman Ruşti'nin eserinin Aydınlık Gazetesinde yayınlanmasının müslümanları rencide ettiğinin söylenmesi üzerine "Alışsınlar.... Ben müslüman olmak zorunda değilim... öyle 'hırr' diye adama saldırmazlar" şeklinde beyanda bulunmuştur. (8)
4. 2.7.1993 Cuma günü Cuma ezanının okunması esnasında Buruciye Medresesinde düzenlenen etkinlikler sırasında davul çalınmış; hemen bitişiğinde bulunan Kale Camiinden gelen müzik yayınının durdurulması yönündeki ikazlar üzerine güvenlik görevlilerince Buruciye Medresesinin kapıları kapatılmıştır. (9)

B) 2.7.1993 CUMA GÜNÜ OLAYLARIN BAŞLAMASI VE GELİŞMESİ :

2.7.1993 Cuma günü saat 13.30 sıralarında Cuma namazının ardından halk camiden ay­rılmaya başlamıştır. (10)

Bu arada Paşa Camiinden dağılanlar arasına bazı ifadelere göre dışarda bekleyen ve na­maz kılmamış olan 20-25 kişilik bir gurup sür'atle intikal etmiş ve Amerikan bayrağı yakarak "Vali istifa' sloganları atmaya başlamıştır. Aynı esnada "Türkiye'de PKK Dünya'da Amerika" mesajını taşıyan bir pankartın asılı olduğu görülmüştür. (11)

Paşa Camii önünden harekete geçen resmî beyanlara göre 500 kişilik, Komisyonumuzun incelemelerinden edindiği izlenimlere göre 80-100 kişilik topluluk Atatürk Caddesi üzerinden "Vali istifa" sloganlarıyla Vilayetin önüne doğru ilerlerken polis tarafından kalabalığın durdurulması için barikat yapılmış; fakat eylemciler 10-15 polis tarafından oluşturulan barikatı yararak saat 13.30-13.45 sıralarında Hükümet Binası önüne intikal etmiştir (12)

Burada "İslama uzanan eller kırılsın.", "Dinsiz Vali istemiyoruz.", "Şerefsiz Vali", "Vali istifa", "Şeytan Aziz", "Sivas Aziz'e mezar olacak", "Ya Allah Bismillah", "Allahu Ekber", "Kanımız Aksa da Zafer İslamın", "İslamiyeti ezdirmeyeceğiz", "Müslüman Türkiye" şek­linde slogan atmaya devam eden eylemciler polisin ngellemesi üzerine dağılarak Osman Paşa Caddesinden Buruciye Medresesi yönüne dönmüştür. (13)

Bunun üzerine polis tarafından Buruciye Medresesinde bulunanlar boşaltılarak kapılar kapatılmış; buraya gelen eylemciler geri dönerek İstasyon Caddesinden Osman Paşa Caddesi­ne yönelmiştir. (14)

Bu sırada saat 14.00 sıralarında bir siyasî parti Merkez İlçe Başkanı topluluğa dağılmaları yönünde bir konuşma yapmış; burada duraklayarak kısa bir süre oturan ve dağılma eğilimi gösteren, fakat bir süre sonra yeniden harekete geçen eylemciler İstasyon Caddesine geri döne­rek Kültür Merkezine hızla ilerlemiştir. (15)

Topluluk sloganlarla KüItür Merkezi önüne geldiğinde polis tarafından Kültür Merkezi tutulmuş, içerdeki programa katılmak üzere gelen dinleyiciler dışarı bırakılmamıştır. (16)

Eylemciler burada polisin oluşturduğu barikatı yarmış; ancak polis tarafından zor kulla­nılarak engellenen topluluk burada tekrarlanan dağılınması yönündeki konuşmaların ardın­dan tekrar geri dönerek Vilâyete yönelmiştir. (17)

Vilayetin önünde jandarma ve asker tarafından tedbir alındığından Vilâyete yürüyüşü en­gellenmeyen topluluktan bir gurup Buruciye Medresesine sapmış; buradan dönerek saat 14.50 sıralarında Vilayetin önüne ulaşmıştır. (18) Buradan Madımak Otelinin bulunduğu bölgedeki Afyon sokağı yönüne yürüyen eylemciler polisin barikatıyla karşılaşarak tekrar Vilâyetin önü­ne gelmiş; buradaki Pir Sultan Abdal etkinlikleriyle ilgili bir pankart indirilerek yakılmıştır, (19)

Vilâyetin önünden Atatürk Caddesine yönelerek buradaki bir Cafe'yi taşlayan (20) eylem­ciler tekrar Afyon Sokağını zorlamış, buradaki barikat yarılmış; sloganlarla koşarak ilerleyen eylemciler yeniden saat 15.50 sıralarında Kültür Merkezine ulaşmıştır. (21)

Kültür Merkezi önünde polisin otolarla kurduğu barikatın önüne gelen topluluk slogan atmaya devam etmiş; bu arada Kültür Merkezindeki dinleyiciler de dışarıya çıkmış; karşılıklı olarak taş, sopa atılmaya başlanmıştır.

Polisin müdahale ederek çatışmayı engellemesi üzerine topluluğun bir kısmı İstasyon Cad­desine yönelmiş, bir kısmı Kültür Merkezi önünde kalarak taş atmaya devam etmiştir. (23)

Saat 16.00 sıralarında Valiliğin isteği üzerine Belediye Başkanı eylemci topluluğa hitap ederek dağılmaları yönünde bir konuşma yapmış (24); bu konuşma üzerine eylemciler dağılmaya baş­lamış; yavaş yavaş kaldırımlara doğru yürüyerek sakinleşmiştir. (25)

Kültür Merkezinden ayrılan bu grubun eylemlerine son vererek sakin bir şekilde kaldırım­lara doğru yürümeye ve dağılmaya başladığı esnada yakın bir mevkide bulunan Madımak Ote­li önündeki küçük bir grubun attığı sloganlar (26) duyulmaya başlamıştır.

Dağılmak üzere olan eylemciler bu defa Madımak Oteline yönelmiş; burada çok küçük bir grubun saat 16.30 sıralarında başlattığı sloganlara iştirak edenler giderek artmış, mesai sa­atinin bitişiyle beraber buradaki gurup hızla çoğalmış ve otel taşlanmaya başlanmış; ilerleyen saatlerde de otel karşısındaki binanın çatı katına çıkan bir gurup buradan otelin üst katlarını taşlamıştır. (27)

Daha sonra Belediye Başkanı buraya toplanan guruba dağılmaları yönünde tekrar bir ko­nuşma yapmış, ancak bu defa etkili olunamamıştır. (28)

Madımak Oteli önündeki eylemciler, Kültür Merkezi önüne dikilen heykelin kaldırılması yönünde slogan atmaya başlamış; durum yönetim tarafından görüşülmüş; Vali tarafından ön­ce uygun bulunmayan "heykelin kaldırılması görüşü" daha sonra kalabalığın teskin olabilece­ği düşüncesiyle kabul görmüştür. (29)

Saat 19.00'da kaldırılarak kamyona yüklenen sözkonusu heykel, Belediye Garajına ulaştırılmak üzere götürülürken Emniyet Müdürünce verilen emir üzerine, kalabalığın heykeli göre­rek, heykelin kaldırıldığına inanacağı, dolayısıyla da dağılacağı mülahazasıyla heykel Kültür Merkezinden alınarak Madımak Oteli yakınındaki Vilâyetin önüne getirilmiştir. (30)

Ancak, eylemcilerin tepkisi düşünüldüğünden farklı olmuş, heykel bir grup tarafından kamyondan indirilerek parçalanmış, topluluğun bulunduğu yöne sürüklenmiş ve bu da eylem­cilerin taşkınlıklarını arttırmıştır. (31)

Ayrıca, daha önce polis tarafından oluşturulan barikatla otel arasında geniş bir boşluk olmasına rağmen heykelin gelişi ile birlikte oluşan dalga, barikatı yarmış; polis saat 19.30 sıra­larında otel yönünde geri adım atmış ve yeniden bir barikat oluşturmuştur. (32)

Otel önünde bulunan 3 arabaya saldırı olmuş ve arabalardan biri devrilmiş, arabanın ben­zin deposu patlayabilir düşüncesiyle polis tarafından delinmiştir. (33) Bu arada poşet ve bi­donlarla benzin getirenlere polis müdahale etmiş; (34) saat 19.45 sıralarında otelin lobisine tır­manan birkaç kişi içerdeki eşyaları dışarıya atmaya başlamıştır. (35) Öte yandan eylemcilerin otelin perdelerini tutuşturma teşebbüsleri de bir polisin müdahalesiyle engellenmiştir.

Topluluğun içerisinden bazı kişilerin süngerleri, paçavraları benzine batırıp otel önüne fır­latmaya başlamasının ardından saat 19.50 sıralarında otel önündeki arabalar tutuşmuş; otelin bütün camları kırılmış olduğu için yangın kısa sürede üst katlara sirayet etmiştir. (36)

Saat 20.08'de Tugay komutanı sevk edilen acemi erlerle beraber topluluğun bulunduğu bölgeye gelmiş; topluluk tarafından asker lehine tezahürat yapılmış; Tugay Komutanının ara­bası sarsılmış, Tugay Komutanı olay yerinden ayrılmış, ancak erler topluluğun arka tarafında beklemeye başlamıştır. (37)

Video çekimlerine göre saat 19.45 sıralarında olay mahalline yakın bir mevkiye gelen itfa­iyenin olaya müdahalesi eylemciler tarafından engellenmiş; itfaiye araçlarının önüne yatmak veya kapılarını tutmak suretiyle durdurulmaya çalışılmış; yangın video çekimlerine göre saat 20.05, Emniyetin olay tutanağına göre 19.50 civarında başlamış, itfaiyenin yangına müdahalesi Emniyetin olay tutanağına göre saat 20.05"te, video çekimlerine göre 20.20'de gerçekleşebil­miştir. (38)

Topluluğa otelde polislerin yanmakta olduğu söylenerek geri çekilmeleri sağlanmış, bu sı­rada otelin ön Cephesinde gözüken Aziz Nesin ve bir başka kişi itfaiye merdiveniyle kurtarıl­mış; ancak, Aziz Nesin'in kurtarılışı esnasında bir itfaiye eri tarafından saldırıya uğramış ve güvenlik güçleri bu duruma müdahale etmiştir. (39)

Aziz Nesin'in kaçırılışının ardından eylemciler otelin önünü terk ederek Vali aleyhinde slo­ganlar atarak Vilâyete yönelmişler; bu boşluktan istifade ederek oteldeki misafirlerin tahliye­sine başlanmıştır. (40)

Vilâyetin önüne toplanan eylemciler Valilik Makamında bulunan Alay Komutanının emir vermesi üzerine Alayda yedekte tutulan bir özel timin 3 dakika içerisinde havaya ateş açarak Vilâyetin önüne gelmesiyle beraber kaçışmaya başlamış ve kısa sürede dağılmışlardır. (41)

Yangın başlamasının ardından otelde güvenlik görevlisi olarak yalnız kalan bir komiser otel binasının 2 nci katından bitişikteki binada bir partinin il başkanlığına ait binasına yol bu­larak 31 kişinin bu yoldan kurtarılmasını sağlamış; (42) bu arada üst katlara çıkan ve gelen taşlardan çekinerek arka odalara geçen misafirler arabaların yanması ve otelin iç kısmının da tutuşmasının ardından yoğunlaşan dumanın altında kalmışlar, daha sonra hastahaneye kaldı­rılan 93 kişiden 35'inin dumandan boğularak ölmüş olduğu görülmüştür. (43)

Ayrıca, topluluğun dağıtılması maksadıyla havaya silah sıkılması esnasında otel dışındaki mevkilerde 6 kişi kurşunla yaralanmış, 2 kişi de ölmüştür. (44)

II. — OLAYDAN DOĞAN MADDÎ HASAR :

2.7.1993 Cuma günü Sivas'ta meydana gelen olaylar esnasında zarar gören kamuya ve özel kişilere ait taşınır ve taşınmaz mallarla ilgili hasar tespiti adlî mercilerce yaptırılmış ve 43 muhtelif yerde toplam 2 537 303 717.- TL.'lik maddi zarar meydana geldiği görülmüştür. (45)