Dîvânü Lugâti't-Türk/Dizin/U

6692 u uyku·III, 247 bkz> ud, udu
6693 ubanmak gizlenmek·I, 198
6694 Türkler'in kalem yaptıkları bir ağaç· I, 35
6695 bir nesnenin tükenmesi, bitmesi; uç, kenar· I, 44, 319; III, 426 § uç él; s ınır, sınırdaki il·I, 44
6696 uça sırt, arka, uca· I, 87
6697 uçan iki yelkenli gemi· I, 122
6698 uçguk uçuk, ingi, dumagu· I, 98
6699 uçlanmak uç peyda etmek, I, 257
6700 uçmak uçmak, cennet· I, 118, 119; III, 374
6701 uçmak uçmak· I, 163, 164, 483; II, 45, 324; III, 240
6702 uçruşmak uçurmakta yardım ve yarış etmek I, 233, 529;III, 178
6703 uçukmak sonuna varmak·I, 191
6704 uçun sebep bildiren bir edat, için· I, 76, 86; II, 290; III, 358
6705 uçurgan çok uçuran· I, 156
6706 uçurmak uçurmak; düşürmek I, 176; II, 199, 324
6707 uçursamak uçurmak istemek· I, 280; III, 247
6708 uçuz ucuz, hor ve alçak, değersiz· I, 54
6709 uçuzlamak hor ve alçak görmek, hakaret etmek·I, 54, 301
6710 uçuzlanmak ucuz bulmak, ucuz saymak· I, 292
6711 uçuzluk değersizlik, küçüklük, ucuzluk· I, 149
6712 ud sığır, öküz·I, 45, 346 bkz> öd, ud
6713 udukluk insanın bir ;eyden gafleti ve dalg ınlığı,I, 149 bkz> udugluk
6714 ud yılı Türkler'in on ikili yıllarından biri· I, 45, 346
6715 ud uyku, I, 46, 200 bkz> u, udu
6716 ud sığır, öküz· II, 358
6717 udgarmak uyandırmak, uyarmak·I, 46 bkz> udgurmak, uygurmak
6718 udgırmı uyanmış·II, 257
6719 udgurgan daima uyandıran·II, 256
6720 udgurguçı uyandıran·II, 50
6721 udgurmak uyandırmak, uyarmak·I, 46, 225, 260;II, 44, 193, 255 bkz> udgarmak, uygurmak
6722 udık er uyuklayan kişi·I, 65
6723 udıklamak uyuklamak·III, 349 bkz> uduklamak
6724 udım arkası sıra, ard, arka, müteaklp·III, 401 bkz> udu
6725 udımak uyumak I, 39;III, 259, 260 bkz> udumak
6726 udınmak sönmek,III, 26 bkz> odunmak, udunmak
6727 udışmak uyumakta yarış etmek; uyuşmak, katılaşmak,-pıhtılaşmak.I, 181, 182 bkz> uduşmak
6728 udıtgan çok uyutan, hep uyutan·I, 154
6729 udıtma yaş peynir, taze peynir,I, 143
6730 udıtmak uyutmak; katilaştirmak, peynlr yapmak; sõndürmnek. I, 207, 208
6731 udlaşmak birbiri ardınca yürümek·I, 239 bkz> üdleşmek
6732 udlatmak uydurmak, arkasına düşürmek I, 264, 265
6733 udluk sığır glbl hayvanların ahırda yattığı yer, I, 98
6734 udmak uyan, çırak, şâkirt; uşak, ırgat·I, 99
6735 udmaklanmak uşak ve ırgat sahlbl olmak·I, 313
6736 udu uyku· I, 39; II, 193; III, 247 bkz> u, ud
6737 udu art, arka, arkası sıra, müteaklp, arkasında; yüzünden, dolayı· I, 87, 110, 167, 272, 399; II, 17, 303; III, 80, 231, 309. 401 bkz> ud ım
6738 udu tepe, I, 87 § kum
6739 udu kum yığını· I, 87
6740 udug uyanık, I, 63 § udug köñüllilg er;uyan ık gõnüllü, anlayışlı adam· I, 63
6741 udugluk işlere karşı (^111^1^I, 149 bkz> udukluk
6742 uduklamak uyuklamak, III, 339 bkz> udıklamak
6743 udukmak ardına dü;mek, kovalatmak· III, 231
6744 udulamak uymak· I, 308
6745 udumak uyumak· I, 39 bkz> udımak
6746 udunmak uyanmak. I, 200; III, 194
6747 udunmak uyanmak I, 200 bkz> odunmak, udınmak
6748 udurmak seçip ayırmak·I, 370;III, 228 bkz> adırmak, edirmek, ödürmek, ödürmek, üdürmek
6749 uduşmak uyumakta yarış etmek; uyuşmak, katılaçmak, pıhtila;mak·I,181 bkz> udışmak
6750 uduz uyuş I, 54, 55;II, 300; 111. 5, 63, 74
6751 uduzlamak uyuzuna ilâç yapmak·I, 301
6752 uduzlug uyuzlu·I, 146
6753 ufut hayâ, utanma, ut· I, 309 bkz> uvut, uvut
6754 ufut bolmak utanmak, I, 309; III, 208 ,231
6755 ug çadırın üst yanındaki köşelerden her biri I, 48
6756 ugan her şeye gıicü yeten, kadir, I, 77 § ugan Teñri; gücü yeten Tanr ı· I, 77
6757 ugança gücü yetinceye kadar· I, 44
6758 ugarat alnındaakı olanat· I, 53
6759 uglı Kaşgar'da yetişen ve yenen beyaz ve tatlı bir havuç· I, 129
6760 Ugraklanmak Ograk kılığına girmek, I, 313 bkz> Ograklanmak
6761 ugut içki yapılan bir çeşit hamur· I, 50
6762 uxak kaysı, erik gibi meyvelarin sıkılmış suyu· I, 122
6763 ujlañ kaya keleri, I, 116
6764 ukımak kusmak, III, 254
6765 ukmak anlamak .I, 168; II, 228; III, 20, 46
6766 ukruk kement· I, 100; III, 215
6767 uksamak anlamak istemek· I, 277
6768 ukturmak anlatmak I, 223
6769 ukulmak bilinmek, anlaşılmak ,I, 197
6770 uku anlayı;· I, 62
6771 ukuşlug anlayı;lı· I, 62, 147
6772 ukuşmak anlamak· I, 186 ul duvar temeli· I, 48
6773 ula kırda belge, alâmet· I, 92
6774 ulag ulak, beyin emriyle koşa koşa giden postacının başka bir ata erişip bininceye değin bindiği at· I, 122
6775 ulag yama, elbise yaması· I, 122
6776 ulaga savaş atı, III, 172
6777 ulagu neriğ kendisiyle bir şey ulanan nesne·I, 136
6778 ulamak ulamak, eklemek; ulaşmak ve buluşmak III, 255
6779 ulanmak ulanmak, vasıta olmak,I, 64, 204
6780 ular erkek keklik·I, 122; II, 213
6781 ularlıg kekliği çok olan· I, 148
6782 ulas köz süzgün ve yakışıklı göz· I, 59, 60
6783 ulaşmak ulaşmak, bitişmek· I, 189
6784 ulatmak ulatmak· I, 213
6785 ulatu burun temizlemek için koyunda ta şınan ipek kumaş parçası· I, 136
6786 uldañ pabuç altı, tabanı, mestin alt yanı,I, 116 bkz> oldañ
6787 uldımak yalın ayak, nalsız kalmak; ayağı ya-ralanmak, ayağı aşınmak·I, 104, 273
6788 ulduk nalsız, yalın ayak· I, 101 bkz> olduk
6789 ulgadmak büyümek, ulu olmak, I, 263, 505; II, 268; III, 87 bkz> ulgatmak
6790 ulgatmak büyümek· I, 263; II, 366 bkz> ulgadmak
6791 ulıç erkek çocuklara sevgi bildirmek içln söylenen bir kelime I, 52; II, 250
6792 ulıgu uluyacak zaman· I, 136
6793 ulımak ulumak·III, 255
6794 ulınç yol kıvrımlı yol, iğri, büğrü, büküntülü yol, düz olmayan yol·I, 133;III, 450
6795 ulınmak usanmak, bıkmak; kıvrılmak, dolanmak,I, 204, 205;II, 241 bkz> ulunmak
6796 ulışmak ulaşmak I, 189
6797 ulıtgan çok ulutan·I, 156
6798 ulıtmak ulutmak·I, 213
6799 ulıtmak eğdirmek, büktürmek·I, 213
6800 ulma testi, çanak çömlek·I, 130, 371; II, 234; III, 182 bkz> olma
6801 ulmak erpimek, eriyecek ve dağılacak halegelmek, eskiyerek y ıpranıp yırtılmak. I, 169
6802 ulnatmak altını üstüne getirerek düzelttirmek, çevirtmek.I, 267
6803 ulturmak erpitmek, yıpratmak·I, 223, 224
6804 ulug ulu, büyük, yüce, büyüklük, ululuk·I, 51,64, 301, 304, 324, 347, 348, 367; 11. 19, 28, 40. 54. 95, 328; III, 69, 70, 175
6805 ulug ay senenin "ulug oglak ay"dan sonra gelen parças ı, yaz ortası·I, 348
6806 uluglamak yüceltmek·I, 304
6807 ulugluk büyükluk, ululuk, Irilik; ya şça kocalık·I, 64, 150, 352, 505; II, 91
6808 ulug oglak ay senenin "oglak ay"dan sonra gelen ve o ğlakların büyüduğü parçası·I, 347 bkz> oglak ay
6809 ulugsamak bir şeyin büyüğünü istemek,I, 302, 303
6810 uluk atın onnuzbaşı·I, 68
6811 uluk (ton) eskimiş, yıpranmış (elblse)·I, 67 ulun temrensiz ok,I, 78 ulunlug (er) temrensiz, yeleksiz okları bulunan (kişi)·I, 148
6812 ulunmak usanmak, bıkmak; kıvrılmak, dolanmak· I, 204 bkz> ulınmak
6813 uluş köy, şehir, I, 62
6814 ulyan kokulu bir bitklnin köküdür ki yenllir·I, 121
6815 um karın şişkinliği, kursak bozukluğu, I, 49
6816 uma ana· I, 92
6817 uma eve gelen konuk· I, 92, 93, 106; II, 316
6818 umak geciktirmek,I, 93
6819 umak kudreti olmak, gücü yetmek·I,44, 77
6820 umay son, kadın doğurduktan sonra karnından çıkan sonu·I, 123
6821 um bolmak kursak bozulmak, çok yemekten kursak bozulmak, bulanmak· I, 49
6822 umdu istek, dilek; tamah· I, 125
6823 umduçı dilençi. I, 125, 141
6824 umdurmak umdurmak· II, 54
6825 ummak ummak· I, 169
6826 umunç umma, umut etme· I, 133; III, 450
6827 umunçlug umulan, umutlu· I, 155
6828 umunmak umunmak, umutlanmak, unnmak·I, 206; III, 429
6829 un un, I, 49, 174, 238, 250, 255, 264, 268, 269,284, 286;II, 15, 16, 71, 81, 102, 129, 174;III, 40, 102, 107, 340, 436
6830 unamak razı olmak, kabul etmek, I, 215; III, 256
6831 unaşmak uyuşmak, kabullenmek· I, 190 bkz>onaşmak
6832 unatmak razı etmek, I, 125
6833 unıtgan çok unutan· I, 156, 525
6834 unıtmak unutmak, I, 215; II, 325 bkz> unutmak
6835 unutmak unutmak·I, 215 bkz> unıtmak
6836 unutmış unutulmuş· I, 228
6837 uñamuk (er) solak (adam)· I, 162
6838 uñra yatmak sırt üstü yatmak·III, 378 bkz> tuñra tü şmek
6839 uragan daima uran·I, 33 bkz> uran
6840 uragun Hindistan'dan gelir bir ilaç·I, 138
6841 uragut kadın, avrat· I, 138, 153, 178, 180, 201,250, 253, 255, 257, 259, 275, 302, 306, 308,311, 314, 401, 509;II, 9, 22, 56, 80, 107, 121,126, 141, 142, 146, 151, 153, 155, 156, 233,239, 254, 265, 278, 302, 304, 307, 309, 317,330, 355; III, 36, 50, 58, 64, 85,
6842 uran daima uran· I, 33 bkz> uragan
6843 urdı tokıdı vurdu, dövdü· III, 268
6844 urdutal hamamotu· I, 124 bkz> ardutal, ordutal
6845 urga büyük ağaç· I, 128
6846 urgu kendisiyle bir şeye vurulacak nesne veya ayg ıt. I, 13; II, 69
6847 urı ses, gürültü· I, 87, 88
6848 urı erkek evlât· I, 88, 251 § urı oglan; erkek çocuk· I, 88
6849 urı dere, yol, III, 370 § teriñ urı; geniş dere ve yol· III, 370
6850 urı kıkı gürültü, haykırı;· III, 227 bkz> kıkı
6851 urılamak bağırmak, sesini ynkseltmek. I, 309 bkz> or ılaşmak, orlaşmak, urılaşmak, urlamak, yurlamak
6852 urılamak kendini õvmek, kendini övmekte ileri gitmek I, 309
6853 urılaşmak bağrışmak, çağrışmak·I, 239 bkz>orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlaşmak, yurlamak
6854 urışmak vuruşmak·I, 367 bkz> uruşmak
6855 urk ip, urgan,I, 42, 258 bkz> uruk
6856 urlamak bağırmak, ulumak·I, 189 bkz> orılaşmak, orlaşmak, urılamak, urlaşmak, yurlamak urlaşmak bağrışmak, çağrışmak· I, 239 bkz>orılaşmak, orlaşmak, urılaşmak, urlamak, yurlamak
6857 urmak urmak, vurmak, dövmek; koymak, yapmak; takmak, I, 12, 13. 20, 27, 93, 164,165, 177, 213. 242, 320, 329, 333, 334, 348,386, 407, 483;II, 54, 61, 138, 152, 174, 191,358; III, 120, 124, 127, 145, 260 bkz> ürimek
6858 urra erkeklerde olan kasık yarıklığı, kavlıç· I, 39
6859 ursamak vurmak istemek, I, 276
6860 ursukmak dövmede, dövüşte yenilmek, dövülmek. I, 242, 243
6861 urt ìğne deüği, iğne yurdu· I, 42
6862 urug tane, tohum, evin· I, 53, 64, 449
6863 urug dövüş, vuruş· I, 27, 386
6864 uruglamak çekirdeğini çıkarmak, çekirdekten ayırmak· I, 303, 304; III, 346
6865 uruglanmak tane tutmak· I, 293
6866 uruglug (altun) para olarak kesilmiş, urulmuş (altın)· I, 147
6867 urugluk (buğday) tohumluk için saklanmış (buğday)· I, 146
6868 urug turıg hısımlar·I, 64
6869 uruk ip, urgan·I, 42, 66, 209, 221; II, 136, 205; III, 110, 330 bkz> urk
6870 uruklug (kova) ipli (kova)· I, 147
6871 urukluk (yüñ) ip yapmak için hazırlanmış(yün)· I, 150
6872 urulmak vurulmak, dövülmek; kurulmak· I, 194, 195; II, 138
6873 urulmak (ip ve benzeri) örülmek I, 195
6874 urumday kendisiyle ağının zararı giderilen bir taş· I, 159
6875 urunç rüşvet, gevik, I, 132, 354; III, 217, 449 bkz> orunç
6876 urunmak pişman olup vurunmak, dövünmek;sarınmak, örtünmek I, 201
6877 urunmak dikilmek, kalkmak· I, 201
6878 uruş urma, sava;, vuruş, vuruşma·I, 61, 221, 414; II, 83
6879 uruşmak vuru;mak· I, 20, 182;II, 89 bkz>uruşmak
6880 uruş tokuş uğraşma ve savaşma·I, 12
6881 urut kuru (geçen yıldan kalma ot için). II, 79 bkz> ar ııt
6882 uru yazmak vurayazmak, döveyazmak· III,59
6883 us hayır ve şerri ayırt ediş, I, 36
6884 us kerkes kuşu, I, 36, 228; III, 46
6885 usal kişi gafil, iş bilmeyen·I, 122
6886 usayuk (er) gafil (adam)· I, 160
6887 usıtgan çok susatan, I, 155
6888 usıtmak susatmak· I, 209
6889 uslamak anlamak, hayrı şerden ayırt etmek·I, 286
6890 uslayu kerkes kuşu gibi, II, 17
6891 usmak susamak; sanmak· I, 166; II, 165
6892 usnatmak benzetmek, I, 267 bkz> üsnemek
6893 usrık uyuklayan adam. I, 99
6894 usukmak susamak· I, 191; II, 165
6895 usuz uykusuz, I, 122
6896 şimdi, işte, §161.I, 36;II, 45, 128
6897 agaç, dal, boynuz gibi şeylerin özü· I, 36 §müñüz uşı; boynuz özü·I, 36
6898 uşak küçük, ufak,I, 67;III, 279 § u şak oglan; küçük çocuk·I, 67 § u şak otuñ
6899 uşak koğuculuk, koğu, dedikodu, kogucu· I,122; II, 20 § u şak söz; kogu olarak söylenen söz· I, 122
6900 uşaklamak koğlamak· I, 305
6901 uşaklık işte gösterilen çocukluk·I, 150
6902 uşalmak ufalanmak· I, 197 bkz> uşatmak, uvşatmak, üşelmek, üşetmek
6903 uşatmak ufalatmak· I, 211, 262 bkz> uşalmak, uvşatmak, üşelmek, üşetmek
6904 uşgun ekşi bir çeşit ot, poy otu·I, 440 bkz>kuşgun
6905 uşun omuz başı, çigin başı·I, 77
6906 uş öküzü suvarmak için söylenen 502.I, 36
6907 utamak yapraklarını, başağını kesrnek, ekin biçilmek, budamak·III, 250, 251
6908 utanç (ış) utanılacak (1;).III, 448 bkz> utunç
6909 utanmak utanmak,I, 199, 291 bkz> uvutlanmak
6910 utmak oyunda yutmak, oyunda ütmek I,170, 200; II, 103
6911 utru önce; karşı, orta I, 68, 494; II, 145; III, 40 bkz> ortu, otra, otru
6912 utrulanmak yüz ytize gelmek· I, 296, 297 bkz> otrulanmak
6913 utrulmak kesilmek, kırkılmak, kısaltılmak.I, 246, 247
6914 utrunmak dayatmak ve karşı koymak istemek; yönelmek. I, 251 bkz> otrunmak
6915 utruşmak karşı koymak, kaı·şi gelmek, karşılaşmak.I, 232 bkz> otruşmak
6916 utruşmak makasla kesmekte yardım etmek· I, 233
6917 utsukmak oyunda yutulmak·I, 242
6918 utulmak (ekini bozan bitkiler) kesilmek, ba şı vurulmak I, 193 bkz> otulmak
6919 utun degersiz, alçak, küstah· I, 123, 414
6920 utunç (ış) utanılacak (iş)· I, 131; III, 448 bkz>utanç
6921 uturmak (saç ve elbise) kesmek· I, 176
6922 utuşmak oyunda yutu;mak· I, 180
6923 uva çagıran kişiye cevap için "ne buyuruyorsun?" anlam ında bir edat· I, 40
6924 uva içine şeker ufalanan bir çeşit yemek· I,II bkz> uva
6925 uvmak ufalamak, I, 11 bkz> övmek, uvmak
6926 uvut ut, hayâ, ar· I, 83 bkz> ufut, uvut
6927 uva soğukluk olarak yenen bir çeşit şekerli pirinç yem'egi· I, 90 bkz> uva
6928 uvmak ufalamak·I, 166 bkz> övmek, uvmak
6929 uvşatmak ufalatmak· I, 262 bkz> uşalmak,uşatmak, üşelmek, üşetmek
6930 uvulmak ufalanmak, ezilmek· I, 197;II, 6
6931 uvunmak kendi kendine ufalamak,I, 202
6932 uvunmak ovuşturmak.I, 202;II, 147 bkz>ovunmak
6933 uvurgarmak utandırmak· I, 290
6934 uvuş ufalanmış nesne· I, 61
6935 uvuş etmek ufalanmış ekmek·I, 61
6936 uvuşmak ufalamakta yardım ve yariş etmek,I, 185
6937 uvut utanma, hayâ, ut, ar· I, 51, 83, 116, 131,469 bkz> ufut, uvut
6938 uvut yemege veya beyin yanına çağırma, davet·I, 51
6939 uvutlanmak utahmak· I, 291 bkz> utanmak
6940 uvutlug utanan, utangaç· I, 146
6941 uya kuş yuvası, I, 85
6942 uya hısım, kardeş, I, 85, 86
6943 uyadsılık utanan, utangaç· I, 160
6944 uyadmak utanmak· I, 55, 216 bkz> uyatmak
6945 uyalamak yuva yapmak,III, 328
6946 uyalmak çekinmek, utanmak·I, 269
6947 uyatmak utanmak·I, 216 bkz> uyadmak
6948 uygurmak uyarmak,I, 269, 270 bkz> udgarmak, udgurmak
6949 uymak uymak, birine bağlı olmak·III, 146
6950 uyuglug kemerli. III, 50
6951 uz usta, mahir·I, 46 § uz kişi; eli uz, eli işe yaraşıklı, udumlu kişi I, 46
6952 uza geçmiş zaman,I, 88, 89, 385
6953 uzak uzun; eski, uzak·I, 66, 380 § uzak ış;uzayan bitmeyen iş·I, 66
6954 uzaklık işte ağırlık.I, 150
6955 uzatmak uzatmak; geciktirmek I, 209;II, 234 bkz> uzutmak
6956 uzlanmak ustalaşmak·I, 297
6957 uzluk sanat·I, 253
6958 uzmak başkasından ileri geçmek·I, 88 bkz> ozmak
6959 uzsamak koparmak istemek,I, 276, 277 bkz> üzsemek
6960 uzun uzun,I, 77, 448;II,'11, 78; III, 36, 89,121
6961 uzutgan her zaman uzatan· I, 155
6962 uzutmak uzatmak·I, 155 bkz> uzatmak