Codex Cumanicus

İçerik

Kuman Kitabı, birçok kişi tarafından yazılmış parçaların bir araya getirilmesi sureti ile oluşmuş bir çalışmadır. Günümüzdeki halini alması 13. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl ortalarına kadar yaklaşık 100 yıl kadar zaman almıştır.

Eserin İtalyanca Kodeks (İtalyan Kitabı) denen ilk 110 sayfalık bölümü Latin alfabesine göre dizilmiş 1560 sözcük içeren, Latince-Farsça-Kıpçakça sözlükle başlar. Ardından sözcüklerin anlamlarına göre öbeklere ayrıldığı 1220 sözcük içeren ikinci bir sözlük yer alır. Buradaki 2680 sözcükten 200'ünün Farsça ve Kıpçakça karşılıkları verilmemiştir.

Eserin Kıpçakça-Almanca sözlükle başlayan Almanca Codex (Alman Kitabı) denen ikinci bölümünde, Kıpçakça-Almanca ve Kıpçakça-Latince dizinler verilmiştir. Bu dizinlerde bazı sözcüklere örnek cümleler de mevcuttur. Ardından Kıpçakçaya çevrilmiş dualar, ilahiler, 47 Kıpçak bilmecesi ve Kıpçakça eklere ilişkin bazı dil bilgisi kuralları yer alır.

Metinler

• 11: 13-14

Kim maγa berse, men de aγar bereyim; kim maγa bermese, men de аγаr bermen.

"Kim bana verse, ben de ona vereyim; kim bana vermezse, ben de ona vermem." (Türkiye Türkçesi)

• 57: 22-23

Emgenip, terlep, qın alıp, andan tamaγıŋ beslegil! Qaçan boγday saçarsen, aar qovra biter, alabota, tigenek daγı kükel biter.

"..." (Türkiye Türkçesi)

• 59: 8-12

Bilge, tetik kişiler

menim sözim eşitingler

eki yolnı ayrınglar

"Bilge, akıllı kişiler"

"benim sözümü işitsinler"

"iki yolu ayırsınlar" (Türkiye Türkçesi)

Yarlı , miskin kişiler

yahşı bitig bilmezler

talaşman sözin inanırlar

örtlik tamukka tüşerler

yekning tuzakna ilnirler

"Yoksul, miskin kişiler"

"iyi yazılmışı bilmezler"

"dalaşanların sözüne inanırlar"

"ateşli cehenneme düşerler"

"şeytanca tuzaklara ilişirler" (Türkiye Türkçesi)

Anda yılap asov yoχ

neçe çaγırsa, eşitmeχ yoχ

her gez daγı qutılmaχ yoχ.

• 59: 24-25

Men Teŋriniŋ işine osai boldum.:

Menim helal qatunımdır.

"Ben Tanrının işine osay oldum"

"Benim helal hatunumdur" (Türkiye Türkçesi)

• 59: 26-28

Eger toz-topraq quyaştan miŋ miŋ qurla yarıq bolsa edi, hanuz Teŋriniŋ yarıχlıqına köre qaraŋγı-dır.

• Bilmeceler

[1] Тар, tap: tamızıq,

tama-dırγan tamızıq,

kölegesi bar

köye-dirgen tamızıq. (Ol, köbelek).

[2] Biti-biti-bitidim,

beş аγаçγа bitidim,

könesuvum yuvurdım,

kök yibekim çırmadım. (Ol, qına-dıŋ).

[3] Qaşta qara-qula uvşap-dır. (Ol, ışlıq-dıŋ).

[4] Itip-itip ırγalmas,

içindegi çayχalmas. (Ol, uru).

[5] Silevsin yaγı silkip bolmas,

sırma tonum bügüp bolmas. (Ol, yulduz).

[6] Aq küymening avuzı yoq. Ol yumurtqa.

"Ak at arabasının ağızı yok. O yumurta."

[7] Alan-qulan buv [=tuv] turur -

ayrı aγaçtan yav tamar;

qulan-alan tuv turur -

quv aγaçtan yav tamar. ([…]).

[8] Kün altundan elçi keliyir [keliyrir] -

kümiş bırγı tarta keliyir [keliyr];

ay altundan elçi keliyir -

altun bırγı tarta keliyir. (Ol, a[ydınlıq?].)

[9] Butu-butu uzun,

butumdan arıq ol, uzun. ([*Ol, üçayaq-dır]).

[10] Аl paçali, yabovlı, altun başlı, çoχmarlı. (Ol, turna-dıŋ).

[11] Sende, mende yoχ,

seŋgir tavda yoχ, ütlü taşta yoχ,

qıpçaqta [Qıpçaqta?] yoχ. (Ol, quş süt-diŋ).

[12] Qoçqar müüzi qoyurmaq,

qoyurmaqtan qoyurmaq. (Qoçqar müüzi - qud[..?] ~ küd[..?]).

Tege müüzi tıyırmaq,

tıyırmaqtan tıyırmaq. (Tege müüzi - teŋ[...]i).

[13] Uzun аγаç başında

urγuvul atlı quş olturur;

anı atma er kerek,

eki uçuna > yüregine taş kerek. (Ol, tın).

[14] Uzun aγaç başında

ulu bitiv bitidim;

kemsen ovlu kelgey dep,

kemsen turup saχladım. (Ol, qarmaq bile balıq).

[15] Аχçа qayda qışlamış?

Qanlı yerde qışlamış.

Qanı neçik yuχmamış?

Хар ortada qışlamış. (Ol, qarın yav-dıŋ).

[16] Beş başlı elçi keliyir. (Ol, etikten beş barmaq bаγаŋ).

[17] Tav üstinde talaşman,

tayaγı bar beş batman. (Ol, tülküçiginiŋ/[=tülküçikniŋ] tüpegi).

[18] Araba - şaq! -

taş araba şaq ete tüşti. (Ol, töve).

[19] Tüvü yer keleşim -

qarnım аç. (Ol, keregi-diŋ).

[20] Sıyır sırtı,

qoy qoŋaçı. (Ol, [etik]).

[21] Kökçe ulaχım kögende semirir. (Ol, χavun, χuun).

"Gökçe oğlağım köstekte semirir. O kavun"

[22] Кеçе kelir qara ulaχ,

erte barır qara ulaχ

[В рукописи наоборот:

Кеçе barır qara ulaχ,

erte kelir qara ulaχ]. ([Ol], tüŋlik).

[23] Bir uçu qış qışlar,

bir uçu yay yaylar. (Ol, sırıχ).

[24] Olturganım obaoba yer, basqanım bagır canaq. Ol üzengi.

"Oturağım oba yer, bastığım bakır çanak. O üzengi."

[25] Çapçaçıq üstünde çapçaçıq. (Ol, kamış-dır).

"Fıçı üstünde fıçı . (O, kamış-dır)."

[26] Yazda yaŋı kelin yügüne-dir. (Ol, χamış başı-dıŋ).

[27] Yazda yavlı toqmaq yatır. (Ol, kirpi-dir).

"Yazda yağlı tokmak yatar. (O, kirpi-dir)."

[28] Yazda yavlı kayış yatır. (Ol, yılan-dır).

"Yazda yağlı kayış yatar. (O, yılan-dır)."

[29] lçer, yer, inine kirer. (Ol, bıçaq-dıŋ).

[30] Salp keşim,

sansız oχum. (Ol, kök bile yulduz-dıŋ).

[31] Burunsız buz teşer. (Ol, qoy boγu).

[32] Oŋlu-sollu ayırγan

otuz tümen öney-dir. (Ol, quyaş, ay, yulduz, taŋ).

[33] Altun ayırγan tura tüşer,

al torχam yayılı tüşer. (Ol, biye qulunlaγan-dıŋ).

[34] Ol ötemiş, ötemiş,

yıyı kölde qışlamış. (Ol, it-dir, avzun artına soχup uyuŋ).

[35] Tüyme tüydim,

tütkenge > tütgenge saldım. (Ol, us-dıŋ).

[36] Kesertkiçe qan tammış,

qara ulusqa yayılmış. (Ol, ot-dıŋ).

[36 bis] Kesertkiçe sarı altun a[qmış].

[37] Uzun-uzun sırγalaq,

uçuna deyri sırγalaq;

qısχa- qısχa sırγalaq,

qırıvına deyri sırγalaq. (Ol, bıçaq bile bilegü).

[38] Bu bardı - izi yoχ. (Ol, keme-diŋ).

[39] Тар: artıŋda - qarp! (Ol, eşik-diŋ).

[40] Avzum açsam, öpkem körünir. (Ol: eşik açsa, ot körüngen-diŋ).

[41] Al savrı yançıγım,

altın tovram aşqınam. (Ol, χoz).

[42] Seŋseŋ ayrı başında

segiz qoyan ini bar.

Sen anı tapmasaŋ,

sınıq iyin yılaγıl.

Avluŋ bile tapmasaŋ,

avruv iyin yılaγıl. (Ol, quymıç).

[43] Teŋriden tüşken toqmaçıq -

dört ayaqlı maymaçıq. (Ol, kirpi).

Tengriden tüşgen toqmacık, dört ayaqlı maymaçıq. Ol kirpi.

"Gökten düşen tokmakçık, dört ayaklı maymaçıq. O kirpi."

[44] Bügenekli çert terek. (Ol, tutγan kişi-dir, buγovlı).

Buγa, toŋuz qışlamış. (Ol: qış qata kilegen-diŋ).

Küç buγası kürlemiş. (Ol: atası soχranγan-dıŋ).

Küçmen qara çıŋlamış. (Ol: anası yılaγan-diŋ).

Eki sete seteler,

sete tübü bürkülder. (Ol: eki siŋli yılaγan-dıŋ).

[45] Yoγartın kelgen ne kiyik?

Yolabars kiyik, - deşirler;

yotasınce su yinçi

tama kelir, - deşirler.

Quyurtın kelgen ne kiyik?

Qula bars kiyik, - deşirler;

quyruχunça su yinçi

tama kelir, - deşirler. (Ol, bezergen-diŋ).

[46] Beltirdegi beş quvluq > χuvluq

beşi bile qulunlamış. (Вверху надписано: Ol: yıl kelgen-diŋ).

[47] Saraydaγı sarı ayγır

savlavlatıp kişnemiş. (Ol, qaz-dıŋ).

• 61: 1-10

Yügünŋiz, oγlanlarım, aytıŋız kensi yazıqıŋıznı.

Yazuqlımen Bey Teŋrige, arı Mariam qatunγa, arı Franasqa, arı Petrus arı Paulusqa, daγı barça arılarga, saa, tın ata.

Yazuqlitırımen körgenimden, eşitgenimden, tutγanımdan, artuχ yegenimden, artuχ içganimden.

Astru ulu yazuqluturmen menim yaman işlerimden, yaman sayınçımdan, sözümden, ya­man erkimden, yaman tilemekimden.

Neçik ki men yazıq ettim, alay aytırmen Bey Teŋrige.

Yalbarurmen Mariam qatunγa, arı Franas­qa, barça arılarγa, menim üçün yalbarsınlar Bey Teŋrige, menim yazuqımdan yarlıγyasın.

Sen, tın atam, Bey Teŋri erki bile menim ya­zuqımdan boşatqıl!

• 61: 11-28

Kim egi köŋül bile bizim yıχövge kelse, ulukün aγırlap, aŋa bolγay altı yıl boşaq.

Kim egi köŋül bile eşitse taŋış sözün, aŋa bolγay altmış kün boşaq; kim kim egi köŋül bile eşitmese, aŋa heç neme yuvuq boşaq.

Kim ansızım kelse bizim yıχövge, ulukündan başqa, yazuq üçün açırγansa, neçe kelip Teŋrige yalbarsa yemese sadaγasından bizge berse, ança aŋa papdan yuvuq boşaq. Ol boşaq, kim men aytım, saγınmaŋız, kim bu dzehanda bolγay, ol boşaq bolγay sizge arı tirövten.

Men söyünüp aytır edim sizge Teŋri sözin – til bilmen, tolmaç yoχ. Yalbaruŋız Teŋrige me­nim üçün, Teŋri maŋa bersın andı köŋül, kim men terçe daγı yaqşı til üyrengeymen, sizge yaqşı Teŋri söz aytqaymen ne kimese boşaq üçün.

Tilermen sizge biraz Teŋri söz aytmaγa.

Yügünüŋiz, burun aytıŋız bir «Pater nosfer», bir «Ave Maria!».

• 61 об.: 1-11

Arı Lukas aytır Evangelim içinde, neçik bügün, qaçan Kristus toγdı, keldi frişte yışda [yesdæ], ayttı kütövçige, kim qoylar küter [edi]:

«Men tanıqlatırmen sizge ulu sövünç, kim bügün toγdı barça elni Qutqardaçı. Ol bolgay sizge nişan: barıŋız Betlemge, anda tapγaγsiz toγıryan oγlan çüprekke çulγanmış daγı biçenlikke qoyulmış».

Qaçan ol sözni ayttı frişte kütövçige, Teŋriniŋ yarıqlıχı yarıttı alarnı. Anda ulu çeri köründi. Frişteler yırlarlar, överler ~ ögerler [edi] Teŋrini, alay aytırlar [edi]

«Şükür barçadan beyik Teŋrige, daγı yerde bazlıχ, egi köŋülni kişige!».

Kim egi köŋül, egi erk qunda tutsaq, ol boluşsun bizge Ata dayı Oγul daγı Arı Tın!

• 61 об.: 12-21

Biz oqurbiz arï Stefandan, kim köp tözdi Teŋri üčün daγï köp taŋlar etti Teŋriniŋ bolušmaχï bile.

Qačan köp qïn tözdi, soŋrasïnda taš bile tašlap öldürdiler.

Qačan ani taš bile tašlar idi, ol aytïr idi, yoχarï baχïp:

«Körüŋiz! Men körärmen, kim kök barča ačïluptur daγï Kristus turur Atasïnïŋ sav qolïnda».

Qačan anï ayttï, andan qattï ura bašladïlar.

Tizin čöküp, yügündi daγïn ayttï:

«Beyim Teŋri, sen bošatχïl alarγa: bilmezler, ne-dirler!».

Daγï ayttï:

«Beyim Teŋri, menim tïnim alγïl!».

Ol sözni ayttï da dzanïn Teŋri eline berdi.

• 61 об.: 22-30

Bügün sekizinči kün aγïrlalïq, nečik Beyimiz Teŋri arï qïz Mariamdan [Mariandan] toγdï. Bügün aytïldï anïŋ alγïšlï atï, barčadan üstün, barčadan küčlü, barčadan tatlï.

Yesus Kristus bitik tilinče, tatarčâ Qutqar­dačï: ol kertirir barča elni qutqardačï.

Kim ol atïnï köŋülde tutar, kerti köŋül bile söver, bizim tügenmes tirilik, bizim tügenmes egilik ol at ičinde taparbiz. Kim ol atïnï biz aγïrlasaq, sövsäk, köŋülde tutsaq, nečik Teŋri söver daγï bizim dzanïmïzγa yaqšï, ol bolušsun bizgä Ata!

Amen!

Teŋri bersin kensi bazlïχïn!

• 61 об.: 31 - 62: 12

Bügün aγïrlalïq ol ulu künni, nečik ol yulduz köründi kün toγušï ol üč χanγa. Ol yulduz nečik bir oγlan bigev edi. Baš üstündä altun χač astrï yarïq bar edi. Ol oγlan alay ayttï alarγa: «Keliŋiz terče menim artumča Dzuhut yerinä! Anda tapγaysiz yaŋï χan toγurmïš, kimni siz izdersiz». Andan yulduz ilgäri bardï, alar artunča Yerosolimgä degri bardï. Ol üč χan alay sordular Herodes χannï: "Xayda-tur ol, kim toγdï, Dzuhutlar χanï? Biz anïŋ yulduzun kördük ol kün toγušï. Anïŋ üčün keldik ol χanγa teyišmägä». Körgüzdilär alarγa, kim Kristus Betlemdä toγγay: burun alay aytïldï päyγambärdän. Qačan čïqtïlar Yerusalemdän, ol yulduz ekinči köründi, bardï ilgäri aŋa degri, ol övgä, qayda Kristus yatïr [edi], turdu ol öv üstünde. Qačan kördilär ol yulduznï, ulu sövünč sövündilär. Kirdilär ol evgä, taptïlar ol oγlan kensi anasï bile, arï qïz Mariam, yügündilär Yesusγa, baš urdïlar, teyišdilär altun, miron, timean. Bergey idik dzanïmuznu daγï tïnïmïznï Teŋrigä, ol bolušsun!

• 62: 13-29

Beyimiz Teŋri Yesus Kristus buyurur, üyretir bizgä Evangelim ičindä, alay aytïr: «Söygil Teŋrini, seniŋ Beyiŋni, kerti köŋlüŋden, barča dzanïŋdan, barča küčüŋden, daγï tïnïŋdan!». Teŋri bizgä körgüzür Evangelim ičindä nišanïn kerti söymäkiniŋ, ol-tur: «Kim eter menim buyruχum, ol meni söver». Kristusnuŋ tanïqï bar-dïr. Arï Augustin, ol alley aytïr: «Anča söverbiz Teŋrini, neče biz anïŋ buyruχïn tutarbiz, ne artïχ, ne eksik». Arï Gregor alay aytïr: "Tilerseŋ bilmägä, söversen Teŋrini ye sovmessen, sorγïl seniŋ köŋlüŋni, söver mi Teŋrini. Eger seniŋ köŋlüŋ aytsa: «Severmen», – inanmaγïl, qačan tapmassen seniŋ tirlikiŋ, išiŋ, söziŋ, saγïnčïŋ, nečik Teŋri buyurdu. Ol-tur kerti nišan, kim sen Teŋrini söversen, qačan sen qayγïrsaŋ anïŋ üčün, qaysïn Teŋri sövmes, daγï qačan sen sövinsäŋ anïŋ üčün, qaysïn Teŋri söver, kim bu buyuruq tutar. Kim Teŋrini söver barčadan artuχ daγï «qoŋšuŋnï, nečik kensiŋni», ol tutar Teŋriniŋ barča buyruχun. Nečik kiši yolsuz bara bilmes qayda tiler, alay Teŋriniŋ sövmekindän bašqa, ne kim bar köktägi χanlïqta, baralmasbiz Teŋri qatïnda». Kim biz ol yol bile barsaq!

• 62: 30-37

Alγïšlï-tur alar, kim yazuqsuz kertilik üčün tözer, egi köŋül bile saburluχ eter. Ne üčün alar alγïšlï-dïr, anïŋ üčün köktägi χanlïq alarnïŋ-dïr. Neme yoχ yerde, nečik Teŋri söver kökte daγï barča arïlar, nečik sabïrluq-tur. Neče köp sabur eter Teŋri üčün, anča köp ülüšü bolγay Teŋri qatïnda, anča Teŋri anï artuχ sövgey. Anïŋ üčün sövünüp tözmä kerek: ol tözmelüχ bu dzehanda qïsχa-dur. Anïŋ üčün bizgä Teŋri berir hörmät, sövünč, egilik, qaysï tügenmes.

• 62 об.: 1-24

Kristus alay ayttï kelepenlergä: «Baruŋïz, körünüŋiz papazlarga». Ol sözni Kristus bügün aytïr barča yazuqlïlarya, kim kerti kelepenler Teŋri alïnda. Igrenmedi kiši kelependen, nečik Teŋri igrenir daγï frišteler yazuqlï kišiden. Neme yoχ dünyä üstinde, nečik yaman sasïr, nečik sasïr yazuqlï dzan Teŋri alïnda. Ol nišan taparbiz bitik ičindä. Bir kez bir alγïšlï kiši yolγa bardï. Bir frište anïŋ bile bardï adam bolup. Qačan yoldan barïrlar idi, utru bir kiši yoluχtu, yigit daγï astrï körkli kiši. Qačan frište anï ïraχtïn kördi, burnun tumaladï, yoldan ïraχ qačtï. Qačan ol kiši aštï, ol frište ekinči keldi ol kiši qatïnda. Andan soŋra bir kelepen kiši keldi, astrï niurdar sasïdï. Ol alγïšlï kiši, qačan kördi ol kelepenni, yoldan qačtï. Ol frište sövünüp qaršï bardï, öpti, qučtu > qučtï ol kelepenni, aštï. Ol alγïšlï kiši ekinči keldi yolγa frište qatïn­da. Ol kiši sözlädi frištägä: «Ne kišisen? Burun keldi körkli yegit kiši – sen burnuŋ tumaladïŋ, yoldan qačtïŋ. Qačan bir murdar sasï kiši, kelepen keldi, sen qaršï bardïŋ, öptüŋ > öptiŋ, qučtuŋ > qučtïŋ». Andan frište ayttï ol alγïšlï kišigä: «Ol körkli kiši, kim sen kördiŋ, ol kensi yazuqïndan astrï yaman sasïr, anïŋ dzanï Teŋri alïnda köpten öldi. Ol et üstündä kelepen, anïŋ dzanï astrï arï-tur daγï yaqšï yïyïr Teŋri alïnda. Men azam de döülmen, men frištämen. Anïŋ üčün keldim körgüzmä saγa, nečik sasïr yazuqlï dzan Teŋri alïnda». Qačan frištä ol sözni ayttï, ančaq körünmädi.

• 62 об.: 25 - 63: 25

Arï Paulus alay aytïr: «Qačan kiši aγïzï bile yazuχïn aytsa, andan dzanï arï daγï alγïšlï bolγay».

Tetik Solomon alay aytïr: «Kim öz yazuχïn yašïrsa, alay biliŋiz, kim ol Teŋri yoluna ayïnïqlanmas. Kim kensi yazuχïn aytsa, aytχandan soŋra qoysa, Teŋri anï yarïlγaγay».

Yohannes: «Eger biz aytsaq: «Yazuqsuzbiz», – kensimizni aldarbiz, daγï kertilik bizdä yoq-tur. Eger biz yazuqïmïznï kerti köŋül bile aytsaq, kim Teŋri önündä öltürür, Teŋri küčlü-dür daγï yarlïγančlu-dur bizim yazuqumuz bošatma daγï barča yamandan arïtma».

Yeronimus: «Yazuχïn aytmasa daγï yuvuq tutmasa, kimese bolmaγay arï».

Arï Ambrosius aytïr: «Nečik yara yaχši bolmas ičindän temeri čïqmayïnča, alay yazuqlï dzan sav bolmas, arïnmas, yazuqï čïqmayïnča. Vay sen, ya­zuqlï kiši, kim sen yazuquŋnï bu dünyada bir kišiden yašïrïrsen! Yaqšï bilirsen, kim ol dzehanda yašïnmassen. Uyalïrsen bir kišigä kensi yazuqïn aytmaγa. Anda ne uyat bolγay saŋa ol könü > köni yarïčï alïnda, qayda yazuχïŋ ešitkäyler köktägiler, tamuχdaγïlar! Anda bolγay saŋa ulu uyat, daγï kerti uyat, daγï ölüm uyat. Ol uyat neme dä bolušmaγay saŋa: erkli-erksiz tamuqqa barγaysiz».

Arï Augustin alay aytïr: «Yazuqlï kiši, kim tiler kensi yazuχïn aytma, nečik Teŋri tiler daγï seniŋ dzanïŋ arïnγay, aŋar kerek tört neme: burun qayγïrmaχ kerek kerti köŋül bile kensi yazuχuŋ üčün; ekinči, tiliŋ bile aytmaγa; üčünči, erkiŋ bile yazuχni qoymaγa; törtünči, ne kim ata aytïr yuvuqun tutmaγa».

Ambrosius: «Yaχšïraχ-tur bu dünyada erki bilä yazuχïn aytmaγa, tamuχta daγïn kerti yarγuda küč bile aytqïnča. Kim bu dzehanda yazuχïn kečiktirse, tamuχta höküm urmaχ bile ayttïrγay. Ol aŋa neme dä bolušmaγay. Sen, aγïrïχ kiši, qačan yaraŋnï häkimgä aytmasaŋ, nečik sav bolγaysen? Anïŋ üčün aytχïl ataγa, kim seniŋ dzanïŋa hakim, seniŋ aγrïχïŋ, seniŋ yazuχïn». Uyalmaŋïz maŋa yazuχïŋïz aytma tolmač bile, qačan men til bilmen: ol tolmač andï borčlutur ol yazuχnï yašïrma, nečik ata. Kim Teŋriden qorχsa daγï kim köŋül bile burun saγïšlasa, ne­čik uyat bolγay?! Kim anï burun saγïšlasa, ol uyalmas tolmač bile yazuχun aytmaγa. Kelir aynada aytïŋïz kensi yazuχuŋïznï! Kim aytmasa, birsi aynada men tilemen ešitmä. Barča kiši borčlu-tur oručta yazuχïn aytma daγï turn alma. Kim här yïlda anï etmes, ol Teŋriden daγï papdan qarγïšlu-dur.

• 63: 26-35

Kim yazuχsuz kerti köŋül bile Teŋirniŋ yetesin alsa, aŋa bolγay kökdägi tügenmes tirilik.

Paulus: «Kim yazuχ bile daγï arïqsuz köŋül bile Teŋirniŋ yetesin alsa, ol saγïnïr: «Emdi men arïmen». Ol bilmes, kim tamuχnuŋ otun aldï daγï tügen­mes ölümün aldï. Anïŋ üčün yaqčï keŋešiŋiz köŋlüŋiz bile, eger daγï barïsï yazuχuŋuz. Aytïŋïz, yašïrmaŋïz! Kim, bilip bir yazuχun, Teŋirniŋ ye­tesin alsa, aŋa yaqsiraχ-tur yïlan alsa kensi aγïzïna: ol yïlan boyïna yamanlïχ etse, dzanïna ete almas, basa Teŋri yetesi boyïn, dzanïn öldürür».

• 63: 36 - 63 об.: 26

«О siz barïŋïz, yoldan barïrsiz-kelirsiz! tanïŋïz da körüŋiz, bar mu andï qïn, nečik menim qïnïm?» – ol sözni Kristus bügün qïčqïrïr daγï aytïr χačdan barča kristianlarγa. Anïŋ üčün kerekirbiz Kristus bile tözme. Kim Kris­tus bile tözmese, ol Teŋirniŋ kütövünden köpden kemišildi.

Anïŋ üčün bügün daγï bu ayda bizgä saγïnmaχ kerek Kristusnuŋ qïnlarïn daγïn ölümün. Kim ol qïnnï, ol ölümni yaqšï saγïnma tilese, ol Kristusnuŋ saγïtïn, nedän Kristus tözdi, kerek kim biz köŋül közi bile baqqaybiz, yïγγaybiz, čöplegäybiz birge, kültebegni baγla-γaybiz dayï köŋlümize qoyγaybiz. Ol saγïttan köŋlümiz yanγay Teŋirniŋ sövmäklikinä, daγï ol saγït bolγay anïŋ qalqanï barča yekler alïnda. Ol sayïtlar, kim Kristusnu tuttïlar, qïnadïlar daγï öldürtiler, ol saγït ol-tur: qïlïčlar, bulovlar, süŋgülär, suruqlar. Özge saγït – ne bile tuttular: isi fänärlär bile, čïraqlar bile, ne bile anï izdediler baχčada. Daïï kensi qayγïsï, qorqusu, titremeki, kensi yalbarmaχï bile ol sïrt üstünde ol yuqtï. Daγi kensiniŋ qanlï teri tüšti yergä, frište kelip övütti. Daγï kerek bizgä saγïšlamaγa, nečik ol düšmanlarïna utru bardï daγï bir söz bile barčasïn yergä urdï; ekinči berdi alarγa küč, alar anï tuttïlar; nečik Yudas öpti dayï Dzuhutlar anï tuttular, daγï baγladïlar, daγï yaŋaγïna, boyuna urdïlar; nečik elttiler anï tört yarγïčï alïnda: Annas, Kaifas, Pilatus daγï Herodes; daγï nečik anï tikmägä baγladïlar daγï čïbuχlar, qamčïlar anï qattï ur­dïlar, nečik päyγambär aytïr. Tabanïndan tebesinä degri heč bütün yoχ edi [iochadi] teni, barča yaraydï. Tükürmäk, qamïšlar, örkenler, χač, χadaqlar, süŋgü, tigenek tadzï, qaysïnï bašïna urdïlar. Covγučlar nečik söktiler, eliklädiler. Nečik χač üstündä kerdiler daγï öldürdiler, et caetera.

• 63 об.: 27-32

Atamız kim köktesiñ.

Alğışlı bolsun seniñ atıñ, kelsin seniñ xanlığıñ, bolsun seniñ tilemekiñ – neçikkim kökte, alay [da] yerde.

Kündeki ötmegimizni bizge bugün bergil.

Dağı yazuqlarımıznı bizge boşatqıl – neçik biz boşatırbiz bizge yaman etkenlerge.

Dağı yekniñ sınamaqına bizni quurmağıl.

Basa barça yamandan bizni qutxarğıl. Amen!

"Atamız sen göktesin."

"Alkışlı (kutlu) olsun senin adın, gelsin senin hanlığın, olsun senin dileğin– nasıl ki gökte, ve yerde."

"Gündelik ekmeğimizi bize bugün ver."

"Dahi günahlarımızdan bizi bağışla– nasıl biz bağışlarız bize yaman (kötülük) edenleri."

"Dahi şeytanın sınamasından bizi koru."

"Tüm yamandan (kötülükten) bizi kurtar. Amin!"

• 63 об.: 33-35

Sövünčlü bolγïl, Maria, soyurγamaχ bile tolusen! Bey Teŋri seniŋ bile; barča qatunlar arasïnda alγïšlïsen, daγï alγïšlï yemiš seniŋ köksüŋde, Yesus Kristus. Amen.

• 66 об.: 1-10 л.

[1-2] Teŋrini sövgil barča üstündä! [3] Teŋriniŋ atïn bile ant ičmägil! [4] Ulukünni avurlaγïl! [5] Ataŋnï, anaŋnï hörmätlägil! [6] Kišini öldürmägil! [7] Ersek bolmaγïl! [8] Oγur bolmayïl! [9] Yalγan tanïχlïq bermägil! [10] Özgä kišiniŋ nemäsi suχlanmaγïl! [+] Sevgil seniŋ qarïndašïn, seniŋ kibi!

• 66 об.: 11 -21 л.

[1] Küčlü bolmaγïl. [2] Künüči [kvnvči] bolmaγïl. [3] Öpkelemekči bolmaγïl. [4] Erinček bolmaγïl. [5] Qïzγanči, boγuzγur, ersekči bolmaγïl. [6] Čaqučï bolmaγïl. [7] Ušakčï, künüči [küvnči = künči?] bolmaγïl. Erseklik. Muratlïq.

• 69:1-72 об.: 10

1.Ave, učmaqnïŋ qabaγï, tirilikniŋ aγačï! Yemišiŋ bizgä teyirdiŋ, Yesusnï qačan tuvurdïŋ. 2.Ave, Maria, kim bizgä tuvurdïŋ bu dzehanda anï, kim Teŋri tuvurur, psalmos nečik aytïp turur. 3.Ave, qïz, kim küsänč özä qïčqïrïpsen Teŋrigä! Soyurγatïp išittirdiŋ, sözin tengä biriktirdiŋ. 4.Ave, Maria! Dzanïgnï yarïttï Ata nurï; yüzüniŋ yarïqrïχïndan bizgä teyir oŋlïq nišan. 5.Ave, Teŋriniŋ sen övi, yazuqlïnïŋ sïγïnčï: saga kertlep kim sïγïnïr, yek tušmandan ol qutulur. 6.Ave, Kristusnïŋ anasï, aγrïqïmïznïŋ tïmarï! Aγrïγïmïznï oŋaltγïl, qayγïmïznï sen tarγatγïl! 7.Ave, Maria! Ičriχiŋ Teŋri tintti äsä häm boyïŋ, barčalardan artuq arï seni tabub-tur häm sili. 8.Ave, qïz, kimniŋ oγulï bizni tiley yarlï boldï, kökni-yerni yarattačï, barčalarnï erksindäči. 9.Ave, bizni čïγarïp turγan ölümniŋ qabaqïndan! Sionda biz kim turalïm, ögünč yïrïn saa aytalïm! 10.Ave, Arï Tïnnïŋ övi, qayda Beyimiz Kristus qondï! Yarlïlarγa andan baγmïš, yarïlγamaqγa yöpsinmiš. 11.Ave, kimniŋ sözlemäki erür kümišniŋ avazï, yeti otda čïnïγïp turγan, matellerni barča ačγan. 12.Ave, qïz, kimniŋ tuvγanï, ič közimizniŋ yarïγï erip, azamnï qutqardï, ölüminde uyutmadï. 13.Ave, Maria, kim bizgä uruχ tuvrupsen azïχqa, barčamïzča andan bašqa teyišli edik tas bolmaγa > bolmaqγa. 14.Ave, kimniŋ termäsindä yalγïz qonup-tur Mišiχa, ayïpsïz anda kimni qïldï, meŋi tavγa aγïndïrdï. 15.Ave, qïz, kimniŋ miräti kökdän kelip χačqa mindi: alay bizni ilindirdi sövmäklikniŋ tuzaγï. 16.Ave saa, kimniŋ tili meŋü sözdän bilik aldï anča čaqlï, kim frištälär saa yetmeyin taŋlarlar. 17.Ave, Maria, kim ačtïŋ kökni daγïn endirdiŋ qutqaručïmïz Yesusnï, kim tušmanïmiznï yeŋdi. 18.Ave, qyz, kimniŋ kertegi kündey yarïχ-tïr häm isi: Kristus küyövni qondurdïŋ, barčalarnï sövündürdiŋ. 19.Ave, kimniŋ qurbanïnï yavlï körüp yarïlγadï: tïŋ u kös-könü öpkäsin qoyup berip-tir alγïšïn. 20.Ave, Maria, anamïz! Seni sövüp čïn χanïmiz barčadan üstün kötürdi, χanlïq dačïnï keydirdi. 21.Ave, qïz, kimdän atasïz qurtley tuvup Beyimiz Yesus, burulïp turγan yïlannï basïp yančtï daγïn öltürdi > erksiz qïldï. 22.Ave, Yesseniŋ čïbuγï! Tayaq bizgä sendän bitti: egrimizni ol könderir, küčsizimizni kötürir. 23.Ave sen, qïz, kim dzanïŋnï almayïpsen bolmačï; čïn χan büsrep seni sevdi, kim barčadan-tïr haybatlï. 24.Ave, qïz, kim soyurγattïŋ, učmaq yolïn bizgä ačtïŋ! Bizni yürgän yollarïŋa küvürüp yetkirgil Yesusγa! 25.Ave, kimgä altarïnï - Yesus Kristus boyïnï Teŋri tutturïp-tïr, sövüp, qollarïŋnï arov körüp. 26.Ave, kim atïŋa körä bu dzähannïŋ teŋizinä batmaz yulduznï tuvurdïŋ, könülük yolïn körgüzdiŋ. 27.Ave, qïz, kimniŋ qovatï erdi arï tïn mihiri; boyïŋ anda čičeklenmiš, Teŋri sendän qačan tuvmïš. 28.Ave, üniŋ orγananï, körkiŋ yeŋip-tir Libannï; kim bizim üčün öltürüldi buzovley, anïŋ anasï. 29. Ave saa, kim yïγladïŋ χačda ölgendä oγulïŋ; sövünčgä ačuvïŋ töndi, ölümindän qačan qoptï. Ave, quae nosti plangere pro impiorum scelere, cuius planctus in gaudium con versus est per Filium. Радуйся, которая рыдала, когда Сын твой умирал на кресте; твоя скорбь обратилась в радость, когда он воскрес из мертвых. 30. Ave, sendä kim yašïndï baldan tatlï Teŋri sözi: anï bizgä sen tatïrγïl, yüz yarqïnïnda yašïrγïl! Ave, cui iam dulcescit quod gustatum non decrescit, quae ab omni iam tumultu in Divino lates vultu. Радуйся, в которой таилось Слово Божие, что слаще меда: дай нам вкусить его, укрой нас в сиянии лица Его! 31. Ave, Maria! Usïŋnï Teŋri tamam tügel qïldï, qačan sendän anïŋ sözi ten išisiz tenli boldï. Ave, cuius intellectum tune instruxit ad perfectum Verbum Dei, quando carnem ex te sumpsit non per carnem. Радуйся, Мария! Той разум Бог сделал абсолютно совершенным, когда от тебя Слово Его воплотилось без телесного действия. 32. Ave, dünyä bolmadïqda seni taŋlap-tïr qonušγa; Teŋri saa nečik tüšti, bizgä baχïp yarïlγadï. 33.Ave saa, kim ačïqtïŋ, azïχ tiley kökgä kirdiŋ; andan bizgä sen yavdïrdïŋ kök ötmäkin häm tatïrdïŋ. 34.Ave, kim yalγïz Teŋrigä bilip-tirsen qovanmaγa; baχtlï dzanïŋ andan tïndï tolu qïlï häm sövündi. 35.Ave, qïz, elbekligiŋdän, kim tilesä, alïr rayγan susun, dzannï kim esirtir, häm aš, tïnni kim toydïrïr. 36.Ave, kim tïn uruχlarïŋ muχtač devül bu dünyäniŋ ötmekinä: Teŋri asrar, tïn ašïnï berür aar. 37.Ave saa, kim köterdiŋ barča tügel küsänčleriŋ Teŋrigä; anda sen sïzdïŋ yavleyin, aar oq sindiŋ. 38.Ave saa, kim tözlikiŋ yöpsinip yaratqanïŋ birikip-tir oγluŋa, birikgänni berdi saa. 39.Ave Kristus anasïna! Oγluŋ qurban boldï äsä, qurban barča andan qaldï, töräniŋ tügeli yetti. 40.Ave! Yazïqsïzlïqïŋnï arzulap Teŋri köčürdi haziz boyïŋ meŋülükgä, olturttï öz öz oŋïnda. 41.Ave, Maria, kim Teŋriŋ körüvsäp sen susadïŋ: muradïŋa emdi teydiŋ - yüzün körä olturup turdïŋ. 42.Ave, yarïχnïŋ anasï, kim tuvurur Ata Teŋri; yollarïŋnï ol bašladï, meŋülük tavγa yetkirdi. 43.Ave, qïz, χannï tuvurγan, šaytannï erksiz etkän! asrovïŋ bizgä teyirgil, meŋülik oŋγa yetkirgil! 44.Ave, χatunlarnïŋ dačï! Oγuluŋ saa keydirdi türlü-türlü keyitlerni, öz oŋïnda olturγuzdï. 45.Ave, qïz, kim erdeŋlikiŋ erür kermen meŋü χannïŋ: tiri bulaχ andan aγar, Teŋri öz kensi alγïšlar. 46.Ave sen, qïz, kim qollarïŋ, avuzïŋ daγïn saγïnčiŋ barča birgä qopsap turur, ögünč tekši berip turur. 47.Ave, alγïšnïŋ yïχövi, yarlïγamaqnïŋ anasï! Saa yïγlap kim yügünür, maγat-tïr, kim yarïlγatïr. 48.Ave, kimniŋ sözlägäni häm köŋüldägi saγïnčï barča teŋrilik us erür, barča haqïl, bilik turur. 49.Ave saa, qïz, kim övdiŋ Teŋrini daγïn körgüzdiŋ! Bu yoluŋa kim-kim kirer, Yesusïŋa maγat yeter. 50.Ave, kimniŋ totaqlarï bal-šekerdän-tir köp tatlï! Anlardan bizgä tögüldi tïn azïχï, Teŋri sözi. 51.Ave, erdeŋ tuvurdačï! Zeytin aγačγa ovšadï boyïŋ, bizgä qačan tökti mirronïmïznï - Kristusnï. 52.Ave, körümlisen Sion! Sendän čïχtï kerti Aaron, ulu papaz; ol ölgendä bošov teydi tutγunlarγa. 53.Ave, kim enč köŋüliŋdän Teŋrigä kötürdiŋ qurban öz bavursaqïŋ Yesusnï: bizni tirgizmekgä öldi. 54.Ave saa, kim kügürčinley munduz egeč sen učmïšley yürüp barčalarnï ozdïŋ, söygen > sövgen eminčdä sen qondïŋ. 55.Ave, könülük äväli! Könü egeč oγluŋ öldi; sövüngäysen soŋï kündä, oγulïŋ > oγuluŋ öčin qačan alsa. 56.Ave, kimgä, qačan köčti bu dzähandan, utru turdï Kristus, meŋi χannïŋ ovlï, tïn Israhelniŋ Teŋrisi. 57. Ave, baχtlï, kimniŋ oγulï χačda qačan kim asïldï, tözmey yer tïnčï titredi, künniŋ yarïχï qarardï. 58. Ave! Meŋü tïnč qonušïŋ erür yeri arïlarnïŋ; bu qaravnï saa berdi, toγuz ay kim sendä qondi. 59.Ave, kim bolmïšsen aar ana, kim Teŋridän tuvar sözley; alay bizgä teydi, ten keyinip, Teŋri sözi. 60.Ave saa, kim Teŋrigä dzanïŋ häm teniŋ hämäšä susap turup ičip-tirsen, etezgä siŋirip-tirsen. 61.Ave, sïrïn barča bilgen, kim Teŋriniŋ sendä bolγan išlerini ayta bildiŋ, apostellergä bildirdiŋ. 62.Ave sen, qïz, arïlarnïŋ qovančï häm frištälerniŋ! Kökgä seni uzattïlar, yïrlap Teŋrini ögdiler + övdiler. Ave, Virgo, spes sanctorum septa choris angelorum te assumptam super caelos dulcis decet hymni melos. Радуйся, Дева, радость святых и ангелов! Они проводили Тебя на небеса, воспевая хвалу Богу. 63. Ave saa, Teŋri kimni otdan kečirip sïnadï; sïzγan kümüšley balqïdïŋ, Yesusnï qačan törädiŋ. Ave, Virgo, quam probavit igne Deus et purgavit, ut argentum splenduisti quando Christum genuisti. Поклон тебе, кого Бог испытал, пропустив через огонь; ты засверкала, как расплавленное серебро, когда родила Иисуса. 64. Ave! Yersen yemiš bergän, Hava sïγïtïn kätirgän. Aŋar kimler kim inanγay, Teŋrini körüp qovanγay. Ave, terra, ferens Fructum, qui deter sit Evae luctum, quod qui pie confitentur, vultu Dei perfruentur. [103] Радуйся! Ты - земля, давшая Плод, Который унял скорбь Евы. Те, кто уверуют в Него, увидят Бога и возрадуются. 65. Ave sen! Tavlarnïŋ tavï sendän kiši kesmeyin sïndï, tavγa taš ~ taš tavγa kim bitip östi, kök-yerni barča toldurdï. Ave, de qua mons montium sine manu caedentium, primo lapis, mons postea mundi crevit in area. Радуйся ты! Гора гор отломилась от тебя, хотя люди не отсекали, камень, который вырос в гору, заполнил все небо и землю. 66. Ave, kim tatlï ovlïŋa öz öziŋ körüp turγanda ötli sirkä ičirdiler, χačqa kerip öltürdiler. Ave, Mater, cuius Natus a ludaeis est potatus felle simul et aceto, te vidente datus letho. Радуйся, сладкому Сыну которой, когда ты сама стояла и смотрела, дали испить уксуса с желчью, распяли на кресте и убили. 67. Ave, yarlï, yoχsïl bolγan, soyurγamaq bizgä tapγan! Teŋri saa boldï boluš: anda bizgä bar qutuluš. Ave, pauper et egena gratiarum vere plena, est adiutor tuus Deus, quo salvatur homo reus. Радуйся, которая была убогой, неимущей и обрела помилование для нас! Бог был Тебе в помощь: в Нем спасение для нас. 68. Ave, kimgä yaš yašïndan us övretmiš Teŋri tuvγan söz, kim anïŋ köp taŋlarïn ayta bilipsen barčasïn. Ave, quam Deus aluit, quam Verbum Patris docuit, ut eius mirabilia pronunciares omnia. Радуйся, которую с молодых лет учил мудрости рожденный Богом Глагол, которая смогла поведать все многочисленные Его таинства (чудеса). 69. Ave, kimgä yamγurleyin soyurγal yavdï Teŋridin anča čaqlï, kim bu dzähan toldï barča sarχïtïŋdan. Ave, perfusa gratia, ut solet vellus pluvia, cuius exuberantia mundi complevit spatia. Радуйся, на которую дождем излилась милость от Бога в такой мере, что этот мир весь наполнился ее остатками. 70. Ave, kimniŋ oŋ qolïnï tutturγanda yaratqanï köktägiler barča saptï, üstüŋgü orun saa teydi. Ave, quae nihil perperem gessisti, cuius dexteram Christo tenente pervia caeli tibi sunt atria. Радуйся ты, чей Творец когда позволил стать одесную Себя, все находящиеся на небесах отступили, самое почетное место досталось Тебе. [104] 71. Ave saa, kökniŋ körki, dünyäniŋ sen tireki, öktemniŋ müüzin sïndïrγan, miskinni baχtγa teyirgän. Ave, prima columnarum, orbem portant quae terrarum, cornu frangens sublimium et exaltans humilium. Поклон тебе, красота неба, ты - подпора (колонна) мира, благодаря которой сломлен рог гордеца, а убогие удостоились блаженства. 72. Ave! Ölümniŋ bavlarïnï üzdi bizgä kok-yer χanï, qačan senden, alyïš yeri, yemiš bolup bizgä teydi. Ave, qua mortis vincula solvit Rex ante saecula, salutem operatus est nostram, cum de te Natus est. Радуйся! Пута смерти разорвал для нас Царь неба и земли, когда от тебя, земля благословения, достался нам в виде Плода! 73. Ave, eminč yeri bolγan, er yüzüni heč körinägän, kerti Sion kögisiŋ boldï: Yesus bizgä andan čïqtï. Ave, cuius locus pacis dat quietem, fac, quod facis, ora pro his, quos impugnat caro, menti quae repugnat. [105] Радуйся, ставшая местом покоя, хотя ты никогда не видела лица мужа, лоно твое стало настоящим Сионом: из него ради нас вышел Иисус. 74. Ave saa, qïz, saγïnγan Bey Teŋrini häm tilegän meŋü yïllarnï, kim ertmes meŋülükgä ne tügenmes. Ave, Virgo, quae cogitas, quae sit Dei antiquitas, cuius finis nullus erit, ubi nihil prorsus perit. Поклон тебе, Дева, думавшая о Господе Боге и желавшая (нам) вечных лет, которые не проходят вовек и не кончаются. 75. Ave, Teŋriniŋ qaznasï, mannasïn kimgä asrattï ötmekley kökdän yavdïra, klisiasïnï toydura. Ave, manna candidior de qua fit melle dulcior panis, quo caeli curia vivit nee non ecclesia. Радуйся, сокровищница Бога, которой Он дал обрести свою манну, изливая ее дождем с неба, как хлеб, наполняя ею Свою Церковь. 76***. Ave Yesusnïŋ anasïna, ave ananiŋ oγluna! Alγïš bizgä ol kim bersin, övdürgän ana yalbarsïn! Alay bolsun! Ave Fili, salve Mater, ave summe Deus Pater, quern sanctorum exercitus omnisque laudat spiritus. Поклон Матери Иисуса, поклон Сыну Матери! Пусть достохвальная Мать умоляет, чтобы Он дал нам благословение! Да будет так! 76'. Ave, oγul! Ave, ana! Ave sen, üstüngi Ata, kinini köktägi hazizlär över, barča frištälär ~ učmaqlï tïnlar!

Поклон Тебе, Сын! Поклон тебе, Мать! Поклон Тебе, Всевышний Отец, Которого святые на небесах восхваляют и все ангелы ~ райские духи! [106]

• 72 об.: 11 - 73: 5

1.Yesus, bizim yuluγmamïz, söymeklikniŋ > söyüšliχniŋ tutturuqïmïz! Kökni-yerni sen yarattïŋ, soŋ zämanädä kiši boldïŋ. Iesu, nostra redemptio, amor et desiderium, Deus, creator omnium, homo in fine temporum. Иисусе, наш выкуп, связующая сила (клей) нашей любви! Ты создал небо и землю, наконец стал человеком. 2. Mürvätiriä sen yeŋdirip, yazïχïnïiznï kötirdiŋ; qattï ölinigä kirip, ölimdän bizni čïχardïŋ. Quae te vicit dementia, ut ferres nostra crimina crudelem mortem patiens, ut nos a morte tolleres? Поддавшись доброте Своей, Ты наши понес грехи; приняв жестокую смерть, избавил от смерти нас. 3. Tamuχ qabaqïnï buzup, tutγunlarnï sen qutqardïŋ; tušmannï yeŋdäči bolup, Ataŋa teŋdeš olturdïŋ. Inferni claustra penetrans, tuos captives redimens, Victor triumpho nobili ad dextram Patris residens. [107] Сокрушив врата ада, Ты спас узников; став победителем супостата, воссел как равный Своему Отцу. 4. Oš ol rahiniiŋä körä yanianïmïznï kečirgil! Muradïnïzya teyirä yüziŋ körgüzüp toydïrγïl! Ipsa te cogat pietas, ut mala nostra superes parcendo et voti compotes nos tuo vultu saties. Вот по этой милости Твоей прости нам наше злое! Позволь нам достичь вожделенного - вдоволь лицезреть лик Твой! 5. Senden, Yesus, sövünčimiz bolsun, kini sen qarovïmïz ol dzehanda; meŋilükkä qovanalïm dideriŋä! Tu esto nostrum gaudium, qui es futurum praemium; sit nostra in te gloria per cuncta semper saecula. Да будет от Тебя, Иисус, наша радость, ибо Ты наша награда на том свете; вовек будем радоваться лику Твоему! 6. Kökgä aγïnγan Yesusγa övdü teydi. Teŋri Ata, saŋa, aŋa, Arï Tïnγa bir yügünč teysin siz üčövgä! Gloria tibi, Domine, qui scandis super sidera, cum Patre et Sancto Spiritu in sempiterna saecula. Иисуса, вознесшегося на небеса, достигло славословие. Бог-Отец, до Тебя, до Него, до Святого Духа - до Вас Троих пусть дойдет единый поклон! [108]

Лист 73:6-19

Автор гимна – поэт Венанций Фортунат, епископ из Пуатье (Пуатьерский): Venantius Fortunatus (530/540-600). Гимн исполнялся во время вечерней службы на Пасхальной не­деле. Латинский оригинал гимна по Вильяму Бангу.

Кыпчакский вариант Латинский вариант

1. Söz etiz bolup turur arï qïz Mariamdan. Sövünc bizgä bolup turur, dünyägä tirilik berilip turur. Kristus bizgä bolup > toγup turur arï qïz Mariamdan. Verbum caro f actum est ex Virgine Maria. In hoc anni circulo vita datur saeculo nobis nato parvulo de Virgine Maria. Слово стало плотью через Святую Деву Марию. Радость пришла к нам, миру дана жизнь. Христос явился ~ родился для нас от Святой Девы Марии. 2. Čoχraχ öz özindän > özenindän el üčün aχa durur > turur, yazuχïn buza durur > turur arï qïz Mariamdan. Fons in suo rivulo nascitur pro populo, fracto mortis vinculo a Virgine Maria. Источник сам из себя самого ~ сам из своей реки течет для людей, уничтожает их грехи благодаря Святой Деве Марие. 3. Yulduz quyašnï toγurdï, quyaš tirilikni keltirdi; erdeŋ eksik bolmadï. Stella solem protulit, sol salutem contulit, nihil tamen abstulit a Virgine Maria. Звезда родила солнце, солнце принесло жизнь; девственность не умалилась. 4.Er yazuχïn bilmäyin, börlendi quru čïbuχ, bitti alγïšlï oγul arï qïz Mariamdan. 5.Adam yazuχï üčün ölümlüχ bolduχ edi; Kristus yarïlγap medet etti arï qïz Mariamdan. 6.E, ol alγïšlï χatun, kimdän Beyimiz toγdï: dünyä yazuχïn yuldï. 7.Bu Beyimizni ölelim ~ övelim, sïy tabuχnï qïlalïm: "Bahadursen!" - degälim! 8.Kristusnïŋ alγïšlï χanï > qanï yazuxïmïznï yuldï, barčaγa taŋlančïχ boldï arï qïz Mariamdan.

• 73 об.: 1-2

Arïlarnïŋ [ariχlarniŋ] küsänči, barčaγa medet bolγul! Tušman yekni sen sürgül, sen bizni yarïlγaγïl! Amen!

• 74:1-16

1.Xannïŋ alämläri čïqsïn, χačnïŋ yarïqï balqïsïn! Tenniŋ tenni kim yarattï, χačqa temir mïχ qadadï. 2.Sarp süŋgü kövüsin sančïp, su qan bilä ayïsdïrdi; yuluv dep anlarnï tögüp, yazïqlarïmïznï yuvdï. 3.Teŋri kim dzinslerni bilsin, anlar aŋar kim tabunsïn, tolsun Baud qopsaγanï: aγač bolγay dep sebebi. 4.Qutlu tüpdän terek bitti, körki ingän-tür haybatlï: χannïŋ qanï - čičekleri, Teŋri-tur anïŋ yemiši. 5.Xač alγïšlï qollarinda kör qïymätsiz ulu baha: dünyä yetmes barča aŋa, kim layïχ bolγay utrusuna. 6.Täräzüdek, bir bašïnï endirip, birin kötürdi, Yesus alay, bek tamuqnï buzup, oldza köp čïγardï. 7.Ä χač, eynek umunčïmïz, teysin saŋa yügünčimiz! Bu qutlu qïn čaqlarïnda bošov teysin yašlï közgä! 8.Üčlüksen sen, bir Teŋrimiz; övsin seni dzanlarïmïz! Yulunγanlarnï χač özä bašlap yetkir meŋülükkä! Amen!

• 74 об.: 1-19

1. Inanïrmen barčaλa erkli Ata Teŋrigä, kökni-yerni, barča körünür-körünmeznï yaratti dey. 2. Daγï bir Beyimiz Yesus Kristusγa, Teŋriniŋ yalγuz tuvγan ovlu dep, kim barča zämanä-lärdän burun Atadan tuvup turur, Teŋri Teŋridän, Yarïχ Yarïχtan, čïn Teŋri čïn Teŋridän, etilmey Ataγa tözdeš tuvup turur; andan ulam bar barča bolγan turur. 3. Kim biz azamlar üčün daγïn bizim oŋïmïz üčün kökdän enip, Arï Tïndan ulam erdeŋ ana Mariamdan ten alïp, kiši bolup turur. 4. Pont Pilat yarγulap χačqa kerilmiš, qïn körüp, kömülüp turur. Basa üčünči kündä ölümdän qoptï bitüvlär aytqanča. Kökkä aγïnmïš, Atanïŋ oŋïnda olturup tu­rur. 5. Yenä haybat bilä kelmek turur tirilerni, ölülerni yarγulama; χanlïχïnïŋ uču bolmaγay. 6. Basa inanïrmen tirgiziči Bey Arï Tïnγa, kim Ata-Ovuldan önä durur. 7. Aŋar Ata, Ovul bilä bir meŋüdeš Teŋri dep övünčlü ~ övünčli tabunmaqïmïz kerek tu­rur; bügülärden ulam ol sözlep turur. 8. Basa inanïrmen bir arï katolik daγï apostolik kliseaga. 9. Künermen bir baptisma dep yazïqlarnïŋ bošatmaγïna. Küyüp turupmen ölülerniŋ qopmaqlïγïn > qopmaqlïqïn daγï meŋü tirilikni. Amin!

• 75 - 75 об.

1.Saγïnsam men bahasïz qanïnï, kim Xrïstoz töktü, sövüp qulunï, tïyalman yašïmnï. Kim unutγay munča yigilikni? Kim, ičip tatlï čoqraq suvunï, toydïrdï dzanïnï? 2.Yezuz tatlï, äč yamansïz ägäč, nä qïynarsen, äč yazïqsïz ägäč, öz nazik boyuŋnï? Män qaraqčï, sän kök χanï ägäč, män yamanlï, sän ayïpsïz ägäč, ältirsän χačïmnï! 3.Äč bolmačï nämägä näk berdiŋ munča ulu baha, näk tölädiŋ, ä dzömärt χanγïnam? Anča mï köp sövmäkdän äsirdiŋ, kim χačqa minmägä uyalmadïŋ, ä tatlï Beyginäm? 4.Mindiŋ χačqa, kim biz dä minäli; sövdiŋ bizni, kim säni söväli, dünyäni unutup; qanïŋ töktüŋ, kim biz yuvunalï; ämgäk tarttïŋ, kim bizlär arïnalï, yazïqlarnï qoyup. 5.Yürüp-yügrüp armayïn yätmägä uämaqtaγï älbäk mäŋü toyγa, boluš, kim baralï! Amen!

• 76: 1-20

1.Kün tuvušnïŋ bučγaqïndan batïšdaγï kirivgä deyin erkli Kristusnï öväli, qïz-anadan dep törädi. 2.Gabriel frišta ïdïrdï, Mariamγa sövünčlädi: "Teŋri seni soyurγadï: "Ovluma bol, - dep, - anasï". 3.Meŋü Teŋriniŋ öz sözi keydi quluniŋ tenini, ten ten bile qutqaruvsap, itlänmišlärni tabuvsap. 4.Tuvurdačï qïz köksünä kökniŋ čïγï tüšüp kirä, tuvurniaγannï tuvurdï, bilinniägänni bildirdi. 5.Sili oγlannïŋ kövüsi boldï Teŋriniŋ qonušï: erniŋ yüzün heč körmägän aylï boldï yalaŋ sözdän. 6.Anasïnda baqlï Yohan, ulu sövünč alïp andan, eki qarïn öte kördi meŋü yarïχlïq Teŋrini. 7.Utru beyinip tabunmïš; andan Elizabet aytmïš: "Kop egilik niaa teymiš, ovluni Beyini tanïmïš". 8.Yüsüp, qïznïŋ bollašmïšï sezdi äsä, saarγa tüšti, alniazlïqγa saγïš etti. Andan kelip frištä ayttï: 9."Qorqmaγïl, Daud uruyï! Arï Tïndan aylï boldï profet aytγanča: "Kötürdi qïz, qïz ägäč, Enianuelni". 10.Munïŋdey taŋïs kini kördi? Quru čïbuχ yemiš berdi: qïzdan Atasï törädi, törättäči yaŋla tuvdï. 11.Kökniŋ nurï etiz keydi, kir yuqturmay sazγa tüšti, biz čïγardï sasïlarnï, öz yarïqïnï eksitmädi. 12.Kertek ačmay ešikini, küyöv čïqtï; sövünäli, biz barčalarnï ündetti toyγa - yürüp yügüräli! 13.Tuvurur Ataγa ögünč, tuvγan Ovuluna beyenč, Arï Tïnya sövünč bolsun - teŋ tabuχ üč teŋdäšgä teysin! 14.Kristus bizni alγïšlasïn, töräsinä bütün etsin, köp egilikdä yašatsïn, hörmät, düvlät daγïn baχt bersin! Amen!

• 80: 1-9

Bir erkli yarlïγančlï Teŋri, yazuqsïz [...sis], biz miskin azam üčün, öz Arï Tïn erkinden ulam arï qïz Mariamdan boy yaratup kensinä, azam boldï, ämgäk ölümgä azam yolunča tilep kirdi. Ölümden yänä erkli čïγup kökkä bardï. Soŋra kelip inanmaγanlar örtli tamuχqa tüšürgergeč, inanγanlar alγač meŋü učmaqnïŋ tïnčïna yänä qaytqay. Yesus Kristus čïn Teŋri, meŋü biziŋ qutqardači. Alley-oχ Teŋrigä inanγanïmïz, kim kensi čïn Teŋri bizni üyretti. Amen!