Serbest Cumhuriyet Fırkası tüzüğü

Bu sayfa herhangi bir {{Başlık}} bilgisi içermiyor. Yardım etmek için tartışma sayfasına yazabilir veya sayfayı düzenleyerek "{{başlıksız}}" şablonunu ekleyebilirsiniz. Aşağıdaki bilgilerden birisine sahipseniz, şablonu ekleyip bilgiyi girebilirsiniz. {{başlık | başlık = | eser sahibi= | bölüm = | önceki = | sonraki = | notlar = }}

“Serbest, Lâik, Cumhuriyet Fırkası’nın Yasası”

Birinci Kısım

Umumî Esaslar

1. Serbest Laik Cumhuriyet Fırkası, cumhuriyet usulünü millî hakimiyetin en yüksek tecellisi olarak kabul eder.
2. Serbest Laik Cumhuriyet Fırkası’nın esas gâyesi, cumhuriyetin istilzam ettiği şartları tatbikat sahasında tahakkuk etmektir.
3. Bu gâyeye hasıl olabilmek için Fırka, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’nun Türk vatandaşlarına vaat ettiği bütün salâhiyet ve hakları her türlü halden sıyanet etmeyi taahhüt eder .
4. Vicdan hürriyeti, mesai serbestisi, fikir, kalem ve içtima hürriyetleri, icra kuvveti, murakabe ve kontrol salâhiyeti ve halk kütlelerinin belediye ve vilayet idarelerinde kendi işlerini kendi görmeleri esası Fırka’nın hassaten benimsediği umdelerdir.
5. Harsî, iktisadî, malî, her türlü teşebbüslere yardımcı olmak ve küçük, büyük iktisadî teşebbüs ve teşekküllerin inkişafına mani olan engelleri kaldırmak ve memleket iktisadiyatını yükseltmek ve milletin umum menfaatlerini muhafaza için devletin mükellef olduğu murakabe hududunu tecavüz edecek müdahalelere meydan vermemek Fırka’nın varmak istediği gayedir.
6. Serbest Laik Cumhuriyet Fırkası’nın müessisi sabık Başvekil ve Paris Büyük Elçisi Fethi Beyefendi’dir.

İkinci kısım

Fırkaya Girmenin Şartları

1. On sekiz yaşını ikmal etmiş,siyasî ve medenî hukuktan mahrum edilmemiş, sui şöhretle tanınmamış,vatana karşı hıyanetle itham edilmemiş ve Türk harsını kabul etmiş olan her Türk vatandaşı programını benimsemek şartı ile Fırka’ya girebilir.

Üçüncü Kısım

Fırka Teşkilâtı

Köy ve Mahalle Ocakları

(Serbest Cumhuriyet Fırkasının Teşkilatı aşağıdan yukarıya doğru yürür ve ilk nüvesi köye mahalledir)

1. Köy ve mahalledeki Fırka âzâları aralarından biri reis olmak üzere üç kişilik bir idare heyeti ve bir yedek âzâ seçerler.
2. Köy ve mahalle heyetinin adı Ocak’tır.
3. Ocak aşağıdaki işleri görür:
   1. Âzâları deftere kaydeder ve Fırka’nın programı hakkında halkı tenvir, halk arasında halkın, halk arasında halkın maddî ve manevî yükselmesine yardım edecek mektep, kooperatif, karşılıklı yardım müesseseleri gibi teşekküllerin husul bulmasına çalışır.
   2. Fırka’nın nahiye ve idare heyetiyle muhaberede bulunur. Fırka’nın köy ve mahalledeki vaziyet oraya malûmat verir, oradan bu hususa ait alacağı talimatı tatbike ve her türlü seçimde Fırka’nın kazanması için çalışır, âzâdan fırka aidatını toplar, köy ve mahalle ocağının yıllık bütçesini hazırlar.

Mahalle ve köy ocağının fevkinde nahiye ocağı vardır.

Nahiye Ocakları

1. Nahiye ocağı beş kişiden teşekkül eder.
2. Nahiye ocağı haftada beş kere içtima eder ve aşağıdaki işlerle uğraşır:
   1. Köy ve mahalle ocakları ile muhabere eder. Köy ve mahalle ocaklarına talimat verir. Fırka programının anlaşılması müşkül görülen kısımları hakkında onlara izahat verir ve o yolda halka konferanslar ve mev’izeler verilmesi için tedbirler, ocakları çalışmaya sevk eder, halk arasında faydalı teşebbüslerin ve teşekküllerin husule gelmesi ve seçimler zamanında Fırka namzetlerinin kazanmaları için çalışır.
   2. Kaza ocakları ile muhabere eder, bu ocağa nahiye ve köy ocaklarının faaliyetlerine, Fırka ocaklarının halk yaşayışında husule getirdiği değişiklikler ve nahiye halkının ihtiyaç ve arzularına dair malûmat verir. Ve bu hususlara dair kaza ocağından talimat alır.
   3. Nahiye ocağının hesap defterini tutar ve yıllık bütçesini yapar.

Kaza Teşkilâtı

Nahiye ocağının fevkinde kaza ocağı vardır.

1. kaza ocağı, kaza kongresi tarafından seçilmiş yedi kişiden ibaret bunlardan birisi reis birisi kâtip birisi de muhasebecidir.
   Üç kişi de yedek bulunmak üzere seçilir .
2. kaza ocağı haftada bir kere toplanır. Aşağıdaki işleri görür.
   1. Nahiye ocakları ile muhabere eder, nahiye ocaklarına talimat verir. Bu ocakların çalışmalarına nezaret eder Fırka programının anlaşılması için izahat verir, programın nahiye halkı arasında yayılmasına ve seçimler esnasında Fırka namzetlerinin kazanmalarına çalışır.
   2. Vilayet ocağı ile muhaberede bulunur. Fırka teşkilatının kaza dahilindeki faaliyetlerine, fırka programının kaza halkı üzerindeki tesirlerine, Fırka’nın kazadaki vaziyetine, kaza halkının ihtiyaçlarına ve arzularına bu husustaki Fırkaca yapılması lazım gelen tedbirlere ait malumat verir ve onlardan aldığı talimata göre hareket eder.
   3. Kaza ocağı hesaplarını tutar ve yıllık bütçesini yapar.

Vilâyet Teşkilâtı

Kaza teşkilâtının fevkinde vilayet teşkilâtı bulunur.

1. Vilâyet ocağı birisi reis, birisi kâtip, birisi muhasebeci olmak üzere dokuz kişiden teşekkül eder ve vilâyet kongresi tarafından intihap olunur.
   Vilâyet ocağı on beş günde bir toplanır ve aşağıdaki işlerle uğraşır:
   1. Fırkanın merkez ocağı ile muhabere eder. Vilâyet dahilindeki merkez teşkilâtının açılmalarına, fırka âzâlarının miktarına, fırka ve halk arasındaki alâka ve münasebetlere ve ahalinin arzu ve ihtiyaçlarına ve fırkaca yapılabilecek işlere ait malûmat verir ve Fırka teşkilâtına bildirir.
   2. Kaza ocaklarıyla muhabere eder, fırkanın merkez ocağından aldığı talimatları ve tamimleri tebliğ eder, kaza teşkilâtının çalışmalarına nezaret eder. Fırka programının kaza ocakları tarafından anlaşılması için izahat verir, kaza ocaklarına halkı irşat zımnında yapılması faydalı olan konferanslar ve mev’izeler için mevzuat hazırlar ve her türlü seçimlerde fırka namzetlerinin kazanmaları için çalışır.
   3. Vilâyet idare heyetinin hesabını tutar ve yıllık bütçesini yapar.

Merkez Ocağı

Vilâyet ocaklarının, fırkanın bütün teşkilatının fevkinde merkez ocağı bulunur.

1. Bir umumî reisten ve bir umumî kâtipten ve bir muhasiple dokuz âzâdan mürekkep olan merkez ocağı büyük kongre tarafından seçilir. Bunlara ilâveten beş kişi yedek âzâ olmak üzere intihap olunur.
2. merkez ocağı ayda üç kere toplanın ve mürettep adedinin mutlak ekseriyeti ile müzakereye başlar ve kararlar verir
3. Merkez ocağı aşağıdaki işleri görür:
   1. Memleketin fırka ocakları üzerinde nezaret eder.
   2. Bu teşkilâtla muhaberede bulunarak fırkanın işlemesi hakkında malûmat alır ve icap eden kararları ve tedbirleri ittihaz eder.
   3. Fırkanın programına ve vaziyetin icabâtına göre halkı tenvir etmek üzere fırka teşkilâtına tamimler yazar, direktifler verir ve konferansların tertibi için mevzular hazırlar.
   4. Kaza vilâyet merkezlerinde, şehir ve vilâyet meclislerine intihap olunacak fırka namzetlerini ait oldukları şehir ve vilâyet teşkilâtı ile muhabere ederek tespit eder.
   5. Mebus intihabında intihap daireleri ile anlaşarak fırka namzetlerini gösterir.
   6. Büyük kongrenin encümenlerine ait lâyihaları ve merkez bütçesini ve teşkilât kadrolarını hazırlar.
   7. Senede hiç olmazsa bir kere merkez ocağı âzasından münasip görülenler teftişe çıkar ve fırkanın memleketteki teşkilatı ve faaliyeti hakkında merkez ocağına rapor verirler.

Dördüncü Kısım

Fırka Kongreleri

Fırka kongreleri de, fırka teşkilâtı gibi aşağıdan yukarıya doğru yürür.

Mahalle ve Köy Kongreleri

1. Mahalle ve köy ocakları yılda bir kere kongre akdederler.
2. Mahalle ve köy kongrelerine mahalle ve köy içinde fırkaya girmiş tüm vatandaşlar iştirak ederler. Fakat müzakereye başlanması için fırkaya kaydedilmiş olan âzânın nısfından bir fazlasının hazır bulunması şarttır. Bulunmadığı takdirde hazır olan âzâ ile kongre açılır.
3. Mahalle ve köy kongreleri aşağıdaki işlerle uğraşır:
   1. Kendilerine bir reis ve bir kâtip seçerler.
   2. Fırkanın geçen sene esnasında nasıl çalıştığını, görülen noksanları, halkın takviye ve irşadı ve fırkanın daha müsmir çalışması için neler lâzım geldiğini, köy halkının ihtiyaçlarını serbestçe müzakere, hesaplarını ve yıllık bütçesini tetkik eder.
   3. Ocak âzâsı ile nahiye kongresine gidecek olan ocak mümessillerini seçer.

Nahiye Kongreleri

1. Nahiye kongreleri, nahiye dahilindeki mahalle ve köy ocaklarındaki birer mümessilden teşekkül eder ve senede bir kere içtima eder.
2. Kongre âzâlarının nısfından bir fazlası ile müzakereye başlar ve ekseriyet olmadığı halde gün sonra hazır âzâlarla açılır ve aşağıdaki işleri görür:
   1. Kendisine bir reis ve bir kâtip intihap eder.
   2. Nahiye ocağının raporunu, geçen sene esnasında faaliyetini, fırkanın nahiyedeki vaziyetini, icap eden tedbirleri, nahiyenin ihtiyaçlarını, nahiye ocağının sarfiyatını, yeni bütçesini serbestçe tekti eder ve aldığı kararları kaza ocağına gönderir.
   3. Kaza ocağına gidecek üç mümessili seçer.

Kaza Kongreleri

1. Kaza kongreleri kaza dahilindeki nahiyeler tarafından gelecek üçer mümessilden teşekkül eder. Ve senede bir kere içtima eder.
2. Kongre âzâlarının nısfından bir fazlası ile müzakereye başlar ve aşağıdaki işleri görür:
   1. Kendisine bir reis, bir kâtip seçer.
   2. Kaza ocağının raporunu, yıllık faaliyetini, fırkanın kazadaki vaziyetini, icap eden tedbirler, kazanın ihtiyaçlarını, kaza heyetinin sarfiyatını ve yeni bütçesini serbestçe tetkik eder ve aldığı kararları vilâyet ocağına gönderir.
   3. Vilâyet kongresine gidecek dört mümessili seçer.
3. Vilâyet kongresi vilâyet dahilindeki kazalar tarafından gönderilen beşer mümessilden teşekkül eder ve yılda bir kere toplanır.
4. Kongre, âzânın nısfından bir fazlası ile müzakereye başlar. Ekseriyet olmadığı halde üç gün sonra hazır olan âzâ ile kongre açılır ve aşağıdaki işleri görür:
   1. Kendisine bir reis, bir ikinci reis ve bir kâtip seçer.
   2. Beşer kişiden ibaret olmak üzere yasa lâyiha ve hesap encümenleri teşekkül eder.
   3. Vilâyet ocağı tarafından verilen raporların, fırkanın geçen sene esnasında vilâyet dahilindeki faaliyetini serbestçe tetkik eder ve aldığı kararları merkez ocağına gönderir.
   4. Vilâyet ocağı âzâları ile büyük kongreye gidecek üç mümessil seçer.

Büyük Kongre

1. Büyük kongre senede bir kere merkez ocağının göstereceği zaman ve yerde toplanır. Merkez ocağı büyük kongreyi zamanından evvel de toplamaya çağırabilir.
2. Büyük kongre, vilâyet kongreleri tarafından seçilmiş azamî üçer mümessil ile fırkaya mensup mebuslardan teşekkül eder.
3. Kongre gelen âzânın huzuru ile açılır. Ekseriyet bulunmadığı halde üç gün sonra hazır âzâ ile kongre açılır ve aşağıdaki işleri görür:
   1. Umumî reis tarafından açılan kongre, kendisine muvakkat bir reis ve dört kâtip seçer.
   2. Lâyiha, hesap, yasa ve murakabe encümenleri için yedişer kişi seçer.
   3. Fırkanın bir senelik faaliyeti, merkez ocağının yaptıklarını, fırkaya mensupların meclisteki faaliyetini, fırka programına bakılıp bakılmadığı, fırkanın memleketteki ve halk arasında hâl ve vaziyetini, fırkanın tekâmül ve talisi için neler yapılaması lâzım geldiği, yasalarda lüzum görülen tadilâtı, merkez ocağının sarfiyatını ve yeni bütçesini tetkik ve müzakere eder.
   4. Lüzum gördüğü meseleleri yukarıda zikredilen encümenlerin tetkik ve tahkikine havale eder ve encümenlerin verecekleri raporları müzakere eder.
   5. Memlekete hitaben fırkanın bir senelik faaliyeti ve gelecek sene yapacağı işler hakkında beyannameler kaleme alır.
4. Merkez ocağını seçer.
5. Kongresinin müzakereleri alenîdir; fakat icabında hafi celse de yapar.
6. Müzakere kâtipler tarafından zaptolunur.
7. Kongre kararlarını hazır âzânın mutlak ekseriyetiyle verir.

Beşinci Kısım

Fırka Grubu

1. Fırka grubu Büyük Millet Meclisi’ndeki fırkaya mensup âzâlardan teşekkül eder.
2. Mebuslar grubu, fırkanın programına göre hareket etmek, fırka programının kanunlara tatbikine çalışmak, ocak tarafından fırka programına tevfikan verilen direktiflere bakmakla mükelleftir.
3. Mebuslar grubunun reisi, merkez ocağı reisi bulunmadığı takdirde umumî reistir.
4. Grubun müzakereleri zapt olunur.
5. Meclis grubu hiç olmazsa beş günde bir toplanır. Fakat reis ve grup âzâsından on beş kişinin isteği üzerine, grup daha evvel de toplanabilir.
6. Grubun kararları hazır âzânın nısfından bir kişinin fazlalığı ile verilir. Verilen kararlara bütün âzâları tebaiyet etmeleri mecburidir. Hazır bulunmayan âzâlar verilen kararlardan haberdar olmakla mükelleftirler.
7. Grup namına yalnız reis söz söyleyebilir. Fakat herhangi bir mesele dolayısıyla reis bu salahiyetini grup âzâsından münasip gördüğü zata verebilir.
8. Grup mensup mütehassıslar ihtisaslarını alâkadar eden meselelerin müzakerelerine hazırlamak ve bu gibi meselelerin fırkanın programına göre halline çalışmakla mükelleftirler.
9. Grupça müzakere edilip karar altına alınmayan meselelerin müzakeresinde grup âzâsı rey ve fikrinde serbesttirler. Bununla beraber gerek fikirlerinde, gerek reylerinde fırkanın umumî programına göre hareket etmek mecburiyetindedirler.
10. Grubun kararları alınmadan istizah yapılamaz. Sual için umumî reisin muvafakati elzemdir.
11. Millet Meclisi’nde fırka programını alâkadar eden meseleler müzakere edilirken fırkaya mensup âzânın hazır bulunması şarttır.
12. Grup reisinden müsaade alınmaksızın Meclisten mezuniyet alarak ayrılınmaz.
13. Fırkanın programına muhalif söz söylemek, yazı yazmak ve rey vermek yasaktır.
14. Fırka namzetlerinin kazanmaları ve mecliste fırka namına vaki olacak tekliflerin meclisten geçmesi için çalışmak ve rey vermek borçtur.
15. Mebusluk nüfuzunu istimal ederek devlet hazinesini, ticarî ve iktisadî teşebbüsleri lehine ızrar etmek fırkaya mensup âzâlar için memnûdur.
16. Fırkanın herhangi bir ocağının âzâsı olarak özürsüz, birbiri ardında beş defa içtimaa gelmeyenler istifa etmiş sayılırlar.
17. Yukarıda yazılı kâidelere bakmayanlar ve fırkanın manevî şahsiyetini halk nazırında düşürebilecek fiil ve harekette bulunanlar birinci defa ihtar, ikinci defa muvakkat ihraç ve üçüncü defa daimi ihraç kararlarına tabi olurlar.
18. Mahalle, köy, nahiye, kaza ve vilâyetlerde bu cezalar ocaklar tarafından verilir.
19. Fırka gruplarının ihtar ve muvakkat ihraç kararlarına merkez ocağı karar verir. Daimî ihraç cezası da grubun umumî heyeti tarafından verilir.
20. Daimî ihraç cezasına uğrayanlar, karara tebaiyet etmekle beraber umumî kongreye arzı keyfiyet etmek salâhiyetini muhafaza ederler.

Haysiyet Divanı

1. Haysiyet divanı beş kişiden teşekkül eder ve fırka grubu tarafından seçilir.
2. Divan kendisine bir reis ve bir kâtip intihap eder.
3. Haysiyet divanı fırka grubuna mensup âzâlar arasında çıkan ihtilafları hal ve fasleder.
4. İki taraf dinlendikten sonra –divan(ca) verilecek karar– üç gün zarfında grup Umumî Reisine arz olunur. Reis beş gün zarfında kararı fırka grubuna arz eder.
5. Grubun verdiği karar katidir.

Fırkanın Varidatı

1. Fırka masraflarını aşağıdaki varidatla karşılaştırır:
   1. Fırkaya giren her âzâdan her ay en az beş kuruş alınacaktır. Kudreti olmayanlar bu aidattan muaftır.
   2. Fırka grubunun âzâsı aylık tahsisatlarından yüzde bir yardım parası vereceklerdir.
   3. Fırkaya giren âzâ bir defaya mahsus olmak üzere en az yirmi beş kuruş duhuliye verecektir. Kudreti olmayanlar bundan muaftır.

Yasanın Tefsiri

Fırka yasasının tefsiri salâhiyeti büyük kongreye münhasırdır.

Muvakkat Madde

Kongre akdolununcaya kadar vilâyet ocakları merkez ocağından verilecek salâhiyet üzerine teşekkül eder.

Vilâyet ocakları, kaza ocaklarını, kaza ocakları nahiye ocaklarını, nahiye ocakları da köy ve mahalle ocaklarını teşkiline salâhiyet verecektir.