8
mini hesaplarla, nihayet insan cemiyetlerinin dünya üzerindeki mevcudiyetlerinin, yaşayışlarının ancak karışık bir tablosunu yapabilir.
İNSAN CEMİYETLERİ HAKKINDA NE BİLMEK İSTERİZ, BU NASIL MÜMKÜN OLUR? Halbuki, biz insan cemiyetlerinin nerede, ne halde, ne vakit yaşadıklarını bilmek isteriz. Onların bugünkü hayatımız, fikirlerimiz, terakkilerimiz, hulâsa harslarımız üzerinde hâlâ müspet veya menfi olarak müessir görünen harsları derecelerini sahih olarak bilmek isteriz.
Hars dediğimiz zaman bir insan cemiyetinin, devlet hayatında, fikir hayatında, iktisat hayatında yapabilecekleri şeylerin muhassalasını kastediyoruz, ki medeniyet te bundan başka bir şey değildir.
Bu malümat, ancak elde vazıh vesikalar olduğu zaman hasıl olabilir. Vazıh vesika ise okuyabileceğimiz yazılı vesikalardır. Üzerinde yazı olan kâğıt, deri, taş, tuğla, ağaç, maden ve saire gibi muhtelif şekilde, kitap ve kitabelerdir ki, insan cemiyetlerinin hakiki, medeni varlıklarının kudretli şahidi, canlı eserleridir.
Bu izahlardan sora tarihin tarifine geçebiliriz.
TARİH Tarih, insan cemiyetlerinin, zaman ve mekân gösterilerek ve sahih olarak, hayatını, harsını tetkik ve nakleden bir ilimdir.
Tarihin, insanlar için nekadar mühim bir vazifeyi üzerine aldığı meydandadır.
Tarih; bu mühim vazifeyi ifa ederken, yalnız, bugünün insanlarını tenvir ve irşat etmekle kalmıyor, bundan sora gelecek insanlara da faideli bir mürebbi oluyor.
Filhakika, yarının kurucusu olan bizler, bizden evelki nesillerin devlet işlerinde, fikri ve iktisadi sahalarda, yaptıklarını öğrendikçe, bunların mükemmel ve noksan cihetlerini, eyi ve fena taraflarını tetkik ettikçe ve bunların sebeplerini, amil ve müessirlerini, tabii veya arızi mânilerini anladıkça, fikrimizde, filimizde küşayiş olur. Bu sayede
