Gamze SU, Esra BURCU SAĞLAM
sosyolojik araştırmalarda engellilik ve yaşanılan mekânı birlikte ele alan çalışmaların yapılmasına da ihtiyaç olduğu söylenebilir.
Araştırmanın Yöntemi
Köyde yaşayan engelli bireylerin "sosyal engellenme" odağında hangi durumlarla karşılaştıkları ve bu durumlar karşısında ne tür tepkiler gösterdiklerini anlama ve gerçekçi bir tavırla ortaya koyabilme hedefini benimseyen bu çalışmada, nitel araştırma stratejilerinden biri olan katılımlı gözlem ve derinlemesine görüşmelerin kullanıldığı “saha araştırması" (fieldwork) stratejisi kullanılmıştır. Çalışma süresince araştırmacı, engelli bireylerin yaşadıkları beş köye giderek engelli bireylerin köy yaşamlarını bizzat yerinde incelemiş, bu bireylerin yaşamlarına dâhil olmaya çalışmıştır. Böylece araştırmacı köy yaşamına katılarak birinci elden gözlemler elde ederek verilere ulaşmıştır. Engelliliğin köy sosyal mekânında nasıl inşa edildiğini ve engelli bireylerin köyde yaşamlannı nasıl sürdürdüklerini betimlemeyi ve anlamayı amaçlayan bu çalışmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:
1. Köyde yaşayan engelli bireylerin gözünden 'engelli olmak' ne demektir?
2. Köyde yaşayan engelli bireylerin sosyal ilişkileri nasıldır?
3. Köyde yaşamak engelli bireyler için hangi sorunları beraberinde getirmektedir?
4. Köyde yaşayan engelli bireyler hangi kültürel tanımlamalar ve etiketlenmelerle karşılaşmaktadır?
5. Engelli bireylere göre köyde ve kentte yaşamanın avantaj ve dezavantajları nelerdir?
Veri Toplama Süreci
Nitel araştırma yöntemlerinden saha çalışması stratejisinin uygulandığı bu çalışmada derinlemesine görüşme ve katılımlı gözlem tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırmacı derinlemesine görüşme tekniği ile araştırdığı konunun bütün boyutlarını kapsayan, daha çok açık uçlu soruların sorulduğu ve detaylı cevapların alındığı bir sistemi uygular ve bu sayede katılımcıyla yüz yüze, birebir görüşmeler gerçekleştirerek bilgi edinir (Tekin, 2006, s. 101). Gözlem tekniklerinden birisi olan katılımlı gözlem yöntemiyle araştırmacı, araştırma süresi boyunca çalışma alanına katılarak daha içeriden bir bakış açısı ve öznel veriler elde eder (Creswell, 2015, s. 166-167). Yukarıda ifade edilenler ışığında köyde yaşayan engelli bireylerin, kendi sosyal mekânlarında günlük hayatlarına katılımlı gözlem ve derinlemesine görüşmeler aracılığıyla dâhil olmanın daha kapsamlı ve gerçekçi verilerin elde edilmesine katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Bu amaçla çalışmanın araştırma sahası Çanakkale'nin Gelibolu ilçesine bağlı Bolayır, Değirmendüzü, Ilgardere, Galata ve Koruköy olmak üzere beş köy olarak belirlenmiştir. Bu köylerde araştırmacı yaklaşık dört ay boyunca verilerini toplamış ve değerlendirmiştir.
Katılımcılar
Çanakkale'nin dört farklı köyünde (Bolayır, Değirmendüzü, Koruköy, Galata) yaşayan katılımcıların dördü erkek biri kadındır. Katılımcılardan ikisi görme engelli, diğerleri ise bedensel engellidir. Katılımcıların ortak özelliği doğdukları andan itibaren köy yaşamını tecrübe etmiş olmalarıdır. Erkek katılımcıların üçü evli, biri ise hiç evlenmemiştir. Kadın katılımcı ise iki evlilik gerçekleştirmiştir. İlk eşinden boşanmış, ikinci evliliğinde ise eşi vefat etmiştir. Katılımcılar 30-80 yaş aralığında yer almaktadırlar. Bu kapsamda görüşmeye dâhil edilen katılımcılar köyde engellilik hayatını deneyimlemiş yetişkin bireylerden oluşmaktadırlar. Araştırmaya ek olarak daha derin bilgilere ulaşmak amacıyla Ilgardere köyünde yaşayan engelli çocuğu bulunan iki anneyle de derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Engelli çocuğu bulunan ilk katılımcı (KA1) 13 yaşında çoklu engele sahip (konuşma ve zihinsel engelli) bir kız çocuğu annesidir. Katılımcı 40 yaşında, ilkokul mezunu, eşi emekli ve tüm yaşamını köyde geçirmiştir. Diğer katılımcı (KA2) ise 65 yaşında altı çocuk sahibidir. Çocuklanının ikisi bedensel, konuşma ve işitme engellidir. Katılımcı tüm yaşamını köyde geçirmiştir ve ilkokul mezunudur. Eşi çiftçilikle uğraşmaktadır. Her iki anne de yaşamlarını köyde geçirmekte ve engelli çocuklarıyla köyde yaşamayı tecrübe etmektedir. Bu sayede köyde engelli çocuğu olan annenin de deneyimlerine dair bilgiler elde edilmiştir. Çalışmanın etik kuralları bağlamında
99
