Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği
tarafından inşa edilen sosyo-mekânlardan biri olan köylerde engelli bireyler açısından çeşitli sorunlar, tutum ve davranışların oluşmasına neden olmaktadır. Bu bağlamda engelli bir birey olarak köyde yaşamak ana teması altında köyde yaşayan engelli bireylerin karşılaştıkları sorunlar, 'eğitim', 'ulaşım', 'teknoloji', 'sağlık', 'istihdam ve ekonomik katılım', 'serbest zaman değerlendirme' ve 'köy yaşamının avantaj ve dezavantajları' alt temalarında netleşmektedir.
Eğitim
Engelli bireyin sosyalleşerek meslek edinmesinde, iş olanaklarını yakalayarak geleceğe ilişkin planlar oluşturmasında, sosyal roller edinmesinde, yapabileceklerini ispatlayarak olumsuz kültürel tanımlamaları sarsmasında ya da yıkmasında, yaşama dair umut ve beklentileri gerçekleştirmesinde eğitim önemli bir role sahiptir. Engelli bireylerin temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olması ve sosyal ilişkilerindeki çok yönlülüğü dikkate alması gereken eğitim kurumu, engelli bireyin topluma dâhil olarak bağımsız davranışlar geliştirebilen, üreten, kendine yetebilen bir birey olarak yetişmesini sağlamaktadır (Burcu, 2015, s. 107). Bu bağlamda eğitim kurumu tüm dünyadaki bireyler için temel öncelik olarak karşımıza çıkarken, engelli bireyler fiziksel, sosyal ve kültürel bütünleşmenin en önemli ayağı olan bu kurumdan yeteri kadar faydalanamamaktadır. TÜİK'in 2010 yılında gerçekleştirdiği Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması sonuçlarına göre köyde yaşayan engelli bireylerin % 48,2'si okuryazar değildir. Okuryazar olmayan engelli bireylerin dağılımı cinsiyete göre incelendiğinde bu oranların engelli erkeklerde % 37,2, engelli kadınlarda ise %63,3 olduğu görülmektedir (TÜİK, 2010, s. 4).
Olumsuz, okumak istedim ama cahillikten okutmadılar, çiftçilik yaptım onun yerine (K4B).
Hiç gitmedim okula, büyük harfleri kendim okuyabiliyorum, çalıştığım yerdekiler gösterdiler büyük harfleri (K5G).
Beşe kadar okudum, üçten sonra yazılar küçüldü görmek, okumak zorlaştı, arkadaşlara sorardım hep onlar yardım ederlerdi bana. Okumadım beşten sonra, gitmek istemedim (K2G).
Okuma için şimdiki imkânları görüyorum, mecburi okul çok iyi. Okusaydım iş adamı olabilirdim (K4B).
Köyde yaşayan engelli bireylerin eğitim fırsatlarından yararlanamamasında, maddi yetersizlikler, özel eğitim veren merkezlerin köylerde bulunmaması, en yakın şehir merkezinde özel eğitim veren merkezlerin bulunmaması ya da köy ile arasındaki mesafenin çok oluşu, yeterli ulaşım araçlarının bulunmaması, engelli bireylerin eğitim merkezlerinden yararlanmalarına dair sosyal bilincin gelişmemiş olması, ebeveynlerin engelli kadınların okumasına gerek olmadığı düşüncesine sahip olması, devlet hizmetlerinin her bölgeye eşit dağıtılmaması ya da gerekli bilgilendirilmelerin yapılmaması, özel eğitim alanında uzmanlaşmış kişilerin azlığı gibi nedenler etkili olmaktadır. Diğer yandan günümüzde yeterli öğrenci olmadığı gerekçesiyle birçok köy okulu kapatılarak taşımalı eğitim sistemine geçilmiştir. Bu durum da köyde yaşayan eğitim çağındaki engelli öğrenciler için özellikle eğer uygun taşıma aracı sağlanmamışsa çeşitli zorluklar yaratabilmekte yine aileler için engelli çocukların okula yönlendirilmesinde olumsuz bir tutum geliştirmelerine neden olabilmektedir.
Ulaşım
Engelli bireyler yaşadıkları bölgenin özelliklerine göre ulaşım alanında sıkıntılarla karşılaşmaktadır. Bu durum özellikle kent merkezinden uzakta yaşayan engelli bireyler için geçerlidir. Katılımcılar köy içi ulaşımda herhangi bir sorun yaşamadıklarını, köy içi mesafenin az olması nedeniyle herhangi bir toplu taşıma aracına gerek duymadıklarını belirtmişlerdir. Yolları düzgün olmayan, engelli bireye zorluk yaratacak köyler bulunsa da katılımcılar kent merkezindeki ulaşım araçlarının kullanımı, kent merkezlerindeki yerleşim alanları arasındaki mesafenin çokluğu, birden fazla toplu taşıma aracının kullanılması, özel araca duyulan ihtiyacın fazlalığı, kent merkezlerinde toplu taşıma araçlarının engellilere uygun olmaması gibi sorunları dikkate aldıklarında köy içi ulaşımı rahat ve kolay olarak tanımlamaktadırlar. Diğer yandan köylerinde sağlık kuruluşu olmadığı için kent merkezlerine giderken sıkıntıyla
106
