aranjmanıdır (Foss, 2004). Sembolik bir hareket olan görsel retoriği tasarımcı imgeler aracılığıyla isteği doğrultusunda yönlendirebilmektedir. Bu yönlendirme sonucunda ortaya çıkan görsel retorik imgelerin izleyener tarafından değerlendirilmesi de oldukça önemlidir.
Foss, “Görsel İmgelerin Değerlendirilmesi İçin Retorik Şema” (1994) çalışmasında; görsel imgeleri retorik bir perspektiften değerlendirmiştir. Bu şemada kalitenin niteliği, görüntünün işlevi açısından ele alınmıştır. Üç aşamalı değerlendirme süreci; görüntünün işlevi, görüntünün işlevinin tamamlanmasının değerlendirilmesi ve son olarak işlevin değerlendirilmesidir. Foss'un şemasının ilk adımı; "Bu görüntü izleyenlere ne yapıyor?", “Bu görüntünün içeriğinin ikna edici rolü nedir?” sorularını kapsamaktadır. Şemanın ikinci aşamasında, analizin ilk aşamasında tanımlanan işlevlerin yerine getirilip getirilmediği değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme eleştirisi yapılan görselle ilgili öğelere dikkat etmeyi gerektirmektedir. Eleştirmenler, tanımlanmış görüntünün fonksiyonu ile ilgili ya da görüntünün görünümüne dayalı analizin unsurlarını seçebilmektedir. Üçüncü aşamada, eleştirmenler, görüntünün işlevi ışığında öğeleri değerlendirmektedir. “Görüntü, izleyici ile ikna edici işlevini başarılı bir şekilde yerine getirdi mi?” veya “Görüntünün ikna edici işlevi iyi (etik) ya da güzel (estetik) mi?” “Görüntü, sosyal dünyanın bir temsilini sunuyor mu?” sorularını kapsamaktadır (Peterson, 2001). Foss'un şemasının retorik doğasında önemli olan işlevdir. Görsel imgelere öncelik vermekte, eleştirel döngüselliği desteklemekte ve modernist varsayımları yansıtmaktadır. Foss'un şemasını kullanılarak görüntüler tanımlanabilmekte, algılanan görsel öğeler hakkında varsayımlar yapılabilmekte ve yorumlanabilmektedir. Sonuçta, görüntü ile yönlendirilen, şekillendirilmiş ve egemen olan analiz ve yorumlamadır.
Peterson, “Görsel Öğelerin Retorik Eleştirisi: Foss'un Şemasına Bir Alternatif” (2001) adlı makalesinde; Foss'un (1994) yaklaşımındaki bazı önemli boşlukları doldurmuştur. Bu şema, görsellerin retorik eleştirisi, görsel öğeler veya bunların yapı taşları ile başlamaktadır. Yani, “görüntü” ile başlamak yerine, bir eleştiri; ışık, çizgi, renk, perspektif, gölgeleme, hacim, ölçek gibi duyusal görsel uyaranla başlamaktadır. Foss'un şemasında estetik ve ikincil statü olarak görülen bu unsurlar, bu şemada başlangıç noktası olmaktadır (Peterson, 2001). Foss (2004)’e göre retorik perspektif estetikten ziyade bir imge üzerindeki retorik tepkiye odaklanmaktadır. Estetik etki izleyicinin doğrudan imgenin sensör görüntüsüyle algısal karşılaşmasından oluşmaktadır. Estetik bir seviyedeki çalışmanın deneyimi onun rengi, formunun anlamı ya da dokusunun değeri anlamına gelmektedir. Bir imgedeki renkler, çizgiler, dokular ve ritimler; imgelerin, duyguların ve fikirlerin varlığından sonuç çıkarmak için izleyiciye bir temel sağlamaktadır. Görsel retorik perspektifinin odağı imgelerin retorik etkilerini anlamaktır. Görsel imgelerin retorik perspektifi; imgelerin yapı, fonksiyon ve değerlendirme kriterleri ile karakterize edilmektedir. Retorik perspektifin uygulanması için; görsel imgenin ayrıt edici özelliklerinin açıklanması gerekmektedir. Görsel retoriğin tanımlanmasında iki bileşene dikkat edilmelidir: Bunlar, sunulan elemanlar ve önerilen elemanlardır. Bir imgenin sunulan elemanlarının tanımlanması, imgenin önemli fiziksel özelliklerinin adlandırılmasını gerektirmektedir. Bu evrede imgenin formu, biçimi, yapıldığı materyal gibi imgenin kitle ya da boyutuyla ilgili olan elemanları tanımlanmalıdır. Daha sonra kavram, fikir, tema ve bir izleyicinin sunulmuş elemanlardan sonuç çıkarması olası olan imgeler tanımlanmalıdır. Sunulmuş ve önerilmiş elementlerin analizleri imgenin özel iletişimsel elementlerinin anlaşılmasına izin vermekte ve sonuç olarak anlamlı bir görüntüyü geliştirmek seyirci için olası hale gelmektedir.
Görsel imge ürerine retorik bir perspektif çıkartıldıktan sonra ikinci odak, fonksiyon ya da seyirci için görsel retoriğe hizmet eden fonksiyonlardır. İmgenin fonksiyonu izleyiciler için imgenin nasıl işleyeceğini keşfetmeye katkıda bulunmaktadır. Fonksiyon bu perspektifte kullanıldığı için imgenin yaratıcısı tarafından arzu edilen ya da niyet edilen bir etki içeren amaçla sinonim oluşturmamaktadır. Retorik perspektifteki bir imgenin fonksiyonu imge iletişiminin aksiyonudur. Örneğin; kadife üzerindeki Elvis’in resminin fonksiyonu seyirciye hizmet etmekte bir şarkıcıyı hatırlatabilmektedir. Bir yaşam odasının iç tasarımı varlık hissini yaratma fonksiyonu olabilmekte, soyut bir heykelin fonksiyonu izleyiciyi kendi sınırlarını keşfetmeye cesaretlendirebilmektedir (Foss, 2004).
Görsel retoriğin perspektif uygulanmasında üçüncü aşama değerlendirmedir. Bu aşama imgenin belirlenmesi ile ilgilidir. İmge, imge tarafından önerilmiş fonksiyonları başarıp başarmadığının kriterini kullanarak değerlendirilebilmektedir (Foss, 2004). Bu fonksiyonların başarısı psikoloji ve sosyoloji kapsamnda zaman içinde de değişim göstermektedir.
1586
