ile ilgili nüansları tek bir çerçeve içinde analiz edilebildiğinden, tasarımcıların retorik seçimlerinin ardındaki mantığı çözümleyebilmesi gerekmektedir. Dijital çağda görüntünün gücü, simge ve semboller aracılığıyla potansiyel olarak küresel ölçekte eylemler üretebilmektedir. Çağdaş retorik kapsamında değerlendirilen görsel retorik paradigması, araştırmacılar için yeni bir çalışma alanı haline gelmektedir. Görsel retorik tasarımların üretilmesi ve değerlendirilmesi giderek önem kazanmaktadır. Retorik imgeler yalnızca akademik anlamda araştırmalarda değil, eğitim olarak da benimsemeli, etkin ve sorumlu bir şekilde kullanılması teşvik edilmelidir. Bu durum, entelektüel değerlerimizi yeniden incelememizi, arkasındaki varsayımlar üzerinde düşünmemizi ve belki de bu değerleri ve varsayımları daha dikkatli bir şekilde ifade edip uygulamamızı gerektirmektedir.
2. GÖRSEL RETORİK NEDİR?
Bilginin bir dalı olarak retorik, klasik yunana tarihlenmekte ve iletişimde sembollerin kullanımıyla ilişkilendirilmektedir. Aristoteles retoriği; “Belli bir durumda, mevcut ikna yöntemlerini kullanma yeteneği.” olarak (Aristoteles, 2006, s.37) ethos; “ikna için kişisel gücün ortaya konması”, Pathos; “izleyicilerin coşkusunu aktive etme gücü” ve logos “ikna edici kanıtlarla gerçeğin ispat gücü” (Aristoteles, 2006, s.19) olarak tanımlamıştır. Aristoteles, inandırma ve ikna yeteneğinin yalnızca retorik disipline ait bir işlev olduğunu ve retoriğin her alanda kullanılabilecek bir sanat dalı olduğunu (Aristoteles, 2006, s.37) ifade etmiştir.
En temel anlamıyla retorik, şimdi iletişim adı verilen şeyin eski bir terimidir. Çağdaş kültür için oldukça önemli olan retorik disipline felsefe, edebiyat, siyaset, hukuk, reklam, film, mimari, tasarım gibi pek çok alanda rastlanmak mümkündür. 1970’lere kadar sözel söylev olarak tasarlanan retorik çalışmalarında görsel imgeler için özellikle formal bir isimlendirme yapılmamıştır. 1970’de retorik üzerine düzenlenen “National Conference”da katılımcılar retorik perspektifin tüm insan davranışlarına, süreç, ürün ya da esere uygulanabileceğini, dikkat, algı, tavır ya da davranışı ifade edebileceğini, sürdürebileceğini ya da değiştirebileceğini ifade ederek; retorik perspektife; sözel ve söylemsel olan konuların yanında sözel ve söylemsel olmayan konuların da dahil (Foss, 2004) edilebileceğini ifade etmişlerdir.
Görsel metaforlara odaklanan görsel retorik, Ehninger (1968:131) tarafından “İnsanların sembolleri stratejik bir biçimde kullanımı yoluyla, başkalarının düşünce ve davranışlarını etkileme biçimleri.” olarak ifade edilmektedir. Berger (2003)’e göre bu etkileme, görsellerin üzerimizde bıraktığı etkidir. Retorik teorisyen K. Burke’ye göre; retorik sadece konuşmayı değil; aynı zamanda matematik, müzik, heykel, resim, dans, mimari gibi diğer formların tamamındaki sembollerin analiz edilmesiyle de ilişkilidir. Bir başka retorik teorisyen D. Ehninger çağdaş retoriği, dilsel sembollere öncelik tanımayan, sembollerin stratejik kullanımları sayesinde insanların davranış ve düşüncelerini etkilemenin bir yolu olarak tanımlamış ve sanat çalışmaları için uygun olduğunu ifade etmiştir (Foss, 2004).
Retorik disiplin içinde yeni bir çalışma alanı olarak sanat çalışmalarında kullanılan görsel retorik; kısaca görsel imgeleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bir başka deyişle, işaret ve göstergeler aracılığıyla retoriği görsel unsurlar ile ifade etmektir (Durgee, 2003). Görsel retoriği, “Anlam üretmek ya da bir argüman oluşturmak için görüntülerden yararlanan bir iletişim biçimi olarak.” (Bulmer ve Oliver, 2006: 55) tanımlamak da mümkündür. Görsel retorik, resim, film, reklam, poster gibi görsel ürünlerin göstergebilim ve retorik analiz teknikleriyle eleştirel analizini kapsamaktadır. Retorik, mecazi dilin (metafor, metonim, katakrez, ironi vb.) yapı ve kullanımlarını inceleyen bir disiplinken, görsel retorik; antropoloji, sanat teorisi, psikoloji, grafik tasarım, pazarlama, iletişim gibi analiz ve kültür alanlarının alt dalı olarak kabul edilen bir disiplindir. Temel odak noktası, form ve anlamlarının görsel olarak işlenmesi ve görsel ürünlerin nasıl analiz edileceğidir. P. Yenawine (1997: 845) bu durumu "imgelerde anlam bulma yeteneği" olarak tanımlamıştır.
3. GÖRSEL RETORİK ANALİZİ
Görsel ürünlerdeki imgelerin analiz edilmesi izleyenlerin nasıl ve neye ikna edileceği açısından oldukça önemlidir. Bu ikna etme sürecinde bilginin izleyenler tarafından nasıl işlendiğinin bilinmesi gerekmektedir. R. Arnheim, R. Barthes, J. Berger gibi görsel retorik araştırmacıları görüntülerin bilişsel düzeyde algılanmadan önce duygu yoluyla işlendiğini savunmaktadırlar. Onlara göre görsel imge ve metinler, sözlü metinlerden daha fazla bilgi ve kültürel nüans taşımaktadır. Bu durumda görsel retorik görüntülerin psikolojik, sosyal ve kültürel etkileri birlikte düşünülüp analiz edilmelidir. “Bireysel tepki ve eylem üzerindeki psikolojik ve kültürel etkiler gerçekte farklı ve ayrı değildir... Kapsamlı bir görsel1584
