önündeki unsurun bir zarf-fiil eki aldığını ifade eder ve ayrıca “Asıl mânâ gerundium fiilinin mânâsıdır. Yardımcı fiiller mânâları ile değil, sadece yardımcı fiil fonksiyonu ile çekim unsuru olarak vazife görürler” (2013, 387) açıklamasını yaparak, burada sözü edilen fonksiyonları Türkiye Türkçesi için iktidar, kolaylık, çabukluk, birdenbirelik, deneme, devamlılık, süre ve yaklaşma şeklinde adlandırır.
Korkmaz, birleşik fiilleri “bir ad ile bir yardımcı fiilin, iki ayrı fiil şeklinin yahut da ad soylu bir veya birden çok kelime ile bir esas fiilin birleşmesinden oluşan ve tek bir kavrama karşılık olan fiil türleridir” (2014, 199) ifadesiyle tanımlamış ve Türkiye Türkçesindeki birleşik fiilleri yapı ve anlam özelliklerine göre sınıflandırmıştır. Korkmaz’ın sınıflandırmasında ilk olarak “Bir ad ya da bir sıfat ile et-, ol-, yardımcı fiillerinin veya esas fiil olma dışında yardımcı fiil olarak da kullanılan bul-, bulun-, buyur-, eyle-, kıl-, yap- fiillerinin birleştirilmesi yoluyla kurulan birleşik fiiller” yer alır: Alay et-, taburcu ol- gibi. (2014, 199). Korkmaz, ikinci grupta ele aldığı birleşik fiilleri karmaşık fiil olarak adlandırır: “Bunlar değişik zaman kesimi içindeki sıfat-fiillerin, ol- yardımcı fiili ile birleşmesinden oluşmuştur. Karmaşık fiiller ol- yardımcı fiilinden önce gelen sıfat-fiilin bağlı bulunduğu zamana ve yüklendiği işlev ayrılığına göre üçe ayrılır: 1. Öncelik fiilleri (-mış ol-): 2Alışkanlık fiilleri: (-Ir ol-, -mAz ol-) 3. Niyet fiilleri (-AcAk ol-, -IcI ol-, -AsI ol-, -(I)msAr ol-).” (2014, 200). Korkmaz, bu çalışmayı ilgilendiren ve sınıflandırmasının üçüncü basamağında ele aldığı birleşik fiil grubunun, iki fiilin birleşmesinden oluştuğunu dile getirmiştir: “Burada birinci fiil bir zarf-fiil kuruluşundadır. Buna, esas fiilin anlamını tasvir eden ve ona yeni bir anlam özelliği katan yardımcı fiil eklenir. Bu türlü birleşik fiiller tasvir edici yardımcı fiil olarak kullanılan bil-, ver-, dur-, yaz-, gel-, gör-, kal- fiilleri ile karşılanır.” (2014, 200-201). Korkmaz, bu türden olan birleşik fiilleri işlev ayrılıklarına göre yeterlik, tezlik, süreklilik, yaklaşma, uzaklaşma olmak üzere alt başlıklar hâlinde incelemiştir. Korkmaz’ın bahsettiği diğer birleşik fiil grupları ise anlamca birbirine yakın ya da zıt fiillerin oluşturduğu iki ayrı fiilin birleştiği, silip süpür-, döküp saç- gibi ikili birleşik fiiller ve göze gir-, kanı tepeye çık- örneklerinin verilebileceği anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiillerdir (2014, 201).
Banguoğlu; birleşik fiilleri Karmaşık Fiiller (a. Öncelik fiilleri, b. Başlama fiilleri, c. Niyet fiilleri, d. Çekimsiz fiil şekilleri) ve Tasvir Fiilleri olarak iki grupta ele almış, tasvir fiillerini de a. Yeterlik, a. İvedilik, c. Sürek, d. Yaklaşık, e. Yarı tasvir fiilleri diye alt gruplarda incelemiştir (2011). Yarı tasvir fiillerini “tasvir fiilleri kalıbında kurulmuş olup tasvir fiili anlatımı taşımayan, yani ikinci fiilin esas anlamında olan birleşikler” (2011, 493) şeklinde tanımlayan Banguoğlu, yarı tasvir fiillerine örnek olarak çıkagel-, alakoy- örneklerini vermiştir.
Birleşik fiilleri “biri asıl eylem, diğeri yardımcı ad veya eylem olan iki sözcüğün birbiriyle yapı ve anlamca kaynaşması ile oluşan gruptur.” (2011, 432) şeklinde tanımlayan Eker; Türkiye Türkçesindeki birleşik fiilleri, 1. Asıl eylem + zarf-fiil eki + yardımcı eylem şeklinde oluşturulan tasviri eylemler (düşeyaz-, bakakal-...), 2. Ad + yardımcı eylem yapısında kurulan adla yapılan birleşik eylemler (yardım et-), ve 3. İlk iki gruba da uymayan; fakat birleşik eylemler içerisinde değerlendirilmesi gerektiğini düşündüğü diğer birleşik eylemler (güleceği gel-, yapmış ol-, güleceği tut-...) olmak üzere üç bölüme ayırmıştır (2011, 432-433).
International Language, Literature and Folklore Researches Journal
2017, Year 5, Issue 11
Issn: 2147-8872
