Azerî edebiyatının en yüksek simalarından biri olan «Hatayî», «Safevî» saltanatını kuran «Şah İsmail Safevî»'dir.
Asırlardanberi mevcut «Türkmen kızılbaşlığı» cereyanından âzâmî surette istifade ile o cereyanın başına geçen ve bir aralık Anadoludaki Osmanlı hâkimiyetinin temellerini sarsan «Şah İsmail » 'in şiirlerinde «Hurufî» temayülü vardır. Büyük vecd ve san'at sahibi olan bu genç «ruhanî reis» kendisini tapını derecede seven fars müritleri için bir takım farisî şiirler yazdığı gibi asıl kuvvet menbaini ve İstinatgâhını teşkil eden Türkler için de sofiyane ve âşıkane birçok manzumeler vücude getirdi. Büyük bir «Dinî taife - Secte»'nin ruhanî ve cismanî reisi olmak münasebetiyle onun şiirlerinde san'at gayesinden ziyade mezhebini telkin ve tâmim gayesi gözetilmiş, yani, eski Türk sofîlerinin Hoca Ahmet Yasevi'den beri takip ettikleri an'aneye ittibaendir ki «Hatayî» mahlasını kullanan «Şah İsmail Safevî» aruzla yazdığı eserlerden başka, Azerî sahasında ve Türkmen boyları arasında pek kuvvetli bulunan «Halk Edebiyatı»'nı ve Yunus gibi eski halk sofîlerini takliden, parmak hesabiyle de koşma şeklinde «İlâhi»'ler yazmıştır.
Anadolu ve İran kızılbaşları arasında bu şiirler uzun asırlar okunmuş ve âyinî içtimalarda sazla terennüm olunmuştur. Kızılbaşlar ve sair ona benziyen «Alî Allahîler » gibi zümreler arasında «Hatayî»'yi takliden o cins birçok manzumeler daha yazılmış ve böylece «mezhebî zümre edebiyatları» teşekkül etmiştir. «Hatayî»'nin şiirleri «Bektaşî - Hurufi»'ler arasında da «Nesimî»'nin manzumeleri gibi - pek şayidir.
Otuz sekiz yaşında iken 930 (M. 1523) da vefat eden Şah İsmail Safevi'nin divani matbu değildir.[1]Yazma, fakat
- ↑ Gayet doğru bir nüshası Maarif Kitaphanesi tarafından Şah İsmail-i Safavi Hayatı ve Eserleri adıyla basılmıştır.
