Mevzuı yalnız anlaşılmaz şeyler olan bir 'ilim vardır. Diger bütün 'ilimlerin dışında olan bu bilim, havasımızla tedkik ve takdir olunmayan şeylerle meşgul olur. (Hobbes) bu 'ilime «Melekûlüzzulümat (Royaume de téuébres) adını verir. Bu memleket, herkesin, sâkin bulundıgı âlemde bilebildikleri kanunlara muhalif kanunlara tabi' oldıgı bir memlektedir.
Bu acaib hıttada nûr, zulmetdir; akl-ı selim cünûna istihâle ider. Bu 'ilme, teolociyâ [ilahiyat, ilm-î din, ilm-î akâ'id] tesmiye olunur ve bu teolociya, akl-ı beşere tahkir-i dâimdir.
"Eger"leri, "ilm-i ilahî"leri, "muhtemel ki"leri birbiri üzerine yığa yığa, en vazıh bilgileri unutturacak ve en müsbet hakikatleri şübheye düşürecek derecede insanların zihinlerini teşevvüş etmeke mukadder, rabt ü sebükden 'âri hoyrat bir sistem, bir manzume vücuda getirebilmişlerdir. Bu mertebe Galimatias[1] ile, insan içün tabiat, nâkabil-i izâh bir muamma olmuşdur; merî' 'alem, ['alem-i şühûd] gayr-i merî' hıttalara yer açmak üzere nâyâb olmuşdur; muhtera-yı yegâne olduğu evhâm memleketine yegâne yol göstericisi idebilen muhayyileyi terk-i mevki' etmeye, akıl mecbur idilmişdir.
- ↑ Galimatias, vuzuhsuz, muallak, mübhem, müşevveş söz.
