dim. Ve kendilerinden şu ricada bulundum: Ş a r k î vilâyetlerin teşekküllerinin birleştirilmesi ve silâh teslim etmemek ve maruz kalacağımız tecavüzlere karşı cephe tutmak fikir ve kararının benden sadir olduğunun şuyuu mukaddes işimizin kıymetini azaltacağından ve müşkülâtını çoğaltacağından muvafık görmüyordum her teşebbüs behemehal halkın ruhundan kopacak ve millî gaye millet tarafından bana emredilecektir. Cidalimiz bir Generalin isyanı değil, millî istiklâlimizin kurtarılması için milletin birlik ve azminin muhassalası olduğu cihana gösterilmelidir.
İşte bu esaslar üzerinde halk benim hiç müdahalem olmadığı halde yeryer birbirine yazışarak anlaştılar ve (Erzurum kongresi) ne karar verdiler.
Kolordum ne halde idi?
Dört fırkadan ibaret olan kolordum geçen sene Şark istilâsını yapan ve zaferden zafere yürüyerek İran ve Kafkas Azerbaycanı dolaşan askerlerdi. Bütün dokuzuncu ordunun dört fırkası, kolordu, süvari ve topçu alayları, Erzurum mevkii müstahkemi iyi bir halde iki Kuvvei umumiyesi;
17860, insan, silâh mevcudumuz 33.323 idi. Kuvvei maneviyesi iyi idi. Yalnız kışın, elviyeiselâsenin tahliye ettirilmesi meddi manevî bir ezinti yapmış idi. Halk millî nüveyi teşkil edecek olan kongrenin içtimamı izhar ederken ben de mesaimi atideki noktalara hasrettim:
1 — Ordunun taarruzî bir harbe hazırlanması.
2 — Çocuklar ordusu teşkili (Ölüme mahkûm kimsesiz çocukların ordu himayesinde kurtarılması ve yetiştirilmesi) (Harbiumumî fecayiinden kalan bu kabil dört bin çocuğun hayatını kurtardım ve bunlardan iki bin çocuğu da muhtelif san'at şubeleri veya mektepler vasıtasiyle istikballerini temin ettim.)
