teşkilâtı milliye takviye ve tevhit olunmuştur.
Umumî kongre heyeti
İki kongre mukarreratı arasında madde itibarile fark yoktu. Yalnız 4 üncü ve 5 inci maddeler numaralarını değiştirmiş ve metinlerinde Sivas kongresi umum Osmanlılar memleketinin herhangi bir cüz'ünü terke karşı tekeffül altına girmiş ve mukarreratın birinci maddesi ile bunu sarahaten ilân etmiştir. Halbuki asıl olan sonraları (Misaki Millî) namını alan hududumuz dahilindeki Anadolunun kurtarılması idi, ki bunu da 6 ıncı madde de aynen zikretmişlerdir.
Bütün Osmanlı camiasının kül halinde kurtulmak ihtimali olmadığı meydanda iken ve Erzurum kongresinin ikinci maddesinde bu husus kapalı geçilerek maksadı millî altıncı maddede tasrih ve tesbit edilmiş ve millî bir hükûmet esası bu camiada kurulacağı ilân edilmiş iken Misakı millî hududuna tamamile muarız olan Sivas kongresinin bu birinci maddesi benim teessürümü mucip oldu. Anlaşılıyor ki, Sivas kongresi hâlâ camiayı Osmaniyeyi kül olarak kurtarmak ümidinde olanların tesirinden âzâde kalamamıştır. Ben daha İstanbulda iken bu ümitte olanları iki grup halinde görmüştüm. (1) Bolşeviklik ilân ederek. (2) İngiliz veya Amerikan mandasına girerek.
Bu fikirlerin gün geçtikçe inkişaf ettiği ve bir çok taraftar kazandıkları anlaşılıyordu. Sivas kongresine müessir olmak için bu taraftarların mektuplarla, mütevassıtlarla mütemadiyen uğraştıklarını görüyordum. Demek bu tesirler altında, esbabı müeyyidesi açıkta bırakılarak birinci maddede (Mütareke hududu dahilindeki aksam yekdiğerinden ve camiayı osmaniyeden gayri kabili tecezzi ve hiç bir sebeple iftirak etmez bir kül teşkil eder) formülünü tesbit ettiler.
Gerçi bu kongrede altıncı maddeye aynen derç etmiş
