te- ürkütmemek ve siyaseten doğrudan doğruya aksam-ı vatanı terketmiş gibi görünmemek.
23 Temmuz 335 de başlayıp 14 gün devam eden kongre mesaisi her akşam kongrede dahil bulunan Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Bey tarafından izah olunarak aramızda münakaşa tesbit olunmakta idi.
Şu iki maddeden birincisinin bir Amerika mandası cereyanının şu aralık İstanbuldan dahi mütemadi işlenmesi dolayısiyle kongre mukarreratını çok tehlikeli bir şekle koyabilirdi. Çünkü istiklâli millî fikrinin ruhunu altüst edebilirdi. Bunun için bu maddenin konmasına ben taraftar değildim. Kongre mukarreratında dahi şiddetli münakaşaları mucip oldu. (Bir devletin) tabiri sakat bulunarak (her hangi devletin) formüliyle mukarrerat meyanına kabul ettiler. Gerek kongre esnasında ve gerekse mukarreratın ilânından sonra dahi İstanbuldan ve Sivastan Amerika mandasının kabulünden başka çarei halâsımız olmadığı hakkında muteber bazı kimseler tarafından mütemadiyen tesirat yapılmakta devam olunmuş ve M. Kemal Paşa harzerlerini bu hususta bir çok muhaberata sevketmiştir.
Fikrimce millet servetini son derece tasarruf ederek ve her türlü israftan kaçınarak ve her mevcudu hüsnü muhafaza ile iyi çalıştırarak yani muktesit ve fili bir millet haline girerek refaha kavuşabilir ve zamanla zengin dahi olabilirdi. Fakat her ne suretle olursa olsun istiklâlini kaybeden bir milletin benliğini ve mevcudiyetini de kaybedeceği muhakkak idi. Almanlar gibi muazzam bir millet ve hattâ bizden ayrılan müteaddit ufak milletler bile vaktiyle bizim kadar fakir iken bugün servet ve refah içinde yaşamaktadırlar.
Ben bu fikrimi ileri sürerek Amerika mandası muhaberesinin artık neticelendirilmesini bildirdim. Bunun üzerine ;
23.8.335 de M. Kemal Paşa hazretleri 20 inci kolordu
