Mütareke aktiııde Suriye ve Musul mıntakalarmdaki ordular müda
faaya muktedir bir halde değillerdi. Suriye cephesindeki Yıldırım Ordu
sundan Cevat ve Cemâl Paşaların orduları kâmilen mahvolmuş, Kemal
Paşanın emlindeki Ali Fuat Paşanın ve İsmet Beyin 20 nci ve 3 üncü
Kolorduları zayıf bir halde Adana vilâyetine kadar çekilmişlerdi. Musul’da
Ali İhsan Paşanm elinde 13 üncü Kolordu zayıf bir halde kalmıştı. Maddî
ve manevî bir varlığa malik bulunan Şarktaki 9 uncu Şevki Paşa ordusu
merkezi Kars’ta kıtaatı İran Azarbaycanı da dahil olduğu halde Batuma kadar elviye-i selâsede dağınık bir halde idi. Kafkasya’da, Bakü’de
ve Şimalî Kafkaslar’a kadar dağılmış Nuri Paşa kıtaatı da vardı. Mü
tarekeden evvel 12 Teşrinievvelde İstanbul’da İzzet Paşa Kabinesi iş ba
şına geçmiş fakat namuskâr bir muhalif fırka teşekkül etmemiş ve etti
rilmemiş olduğundan istinat edeceği esaslı bir kuvvet yoktu.
Birinci Kafkas Kolordusu Kumandam idim. Karargâhım Tebriz’di,
11 inci Kafkas Fırkası Iran Azarbeycanını işgal etmiş, 9 uncu Kafkas
Fırkası da Erivan’ın 6 kilometre cenubundan geçen Türk - Ermeni hu
dudundan Aras nehrine kadar Nahçıvan havalisini işgal ediyordu. Yani
yüzlerce kilometreye serpümiş bir halde idik. Müteakip darbelerle hır
palanan Ermeniler mecalsiz bir halde oldukları gibi Tebriz’e üç gün me
safeye kadar yaklaşmış bulunan bir İngiliz müfrezesi de müteakip taar
ruzlara Iran Azarbeycanından tardedilmişti. Son günlerde üç de tay
yaresi düşürülmüştü. 15 Eyiül 1334 de Rakü de ordumuz tarafından
zaptolunmuş Azarbeycan’da dahi düşman kalmamştı. Gürcistan da Er
menistan gibi sesini kesmiş fakat Almanların himayesine girmiş gibi idi.
Vaziyetimizin dağınıklığı bizim için bir tehlike değil idi. Yer yer muhte
lif sınıflardan mürekkep müfrezelerle tutulmuştu. Hudut harici hareke
tin ve müteakip zaferlerin yakm hâtıralariyle herkes mesrur idi. 20 Ey
lül akşamı gelen ajans Filistin cephesindeki vaziyetimizi iyi göstermi
yordu. Tebriz’deki Kolordu telsiz telgrafile Paris tebligatım muntaza
man alıyordum. 23 Eylülde Bulgarların itilaf ordusu kumandanlığından
mütareke talebi ve müteakip günlerde Filistin ordumuzun felâket haber
leri, tahmin ettiğim akibetm yaklaştığım gösteriyordu. Talât Paşa Ka-
