Encümen-i Daniş Nizamnamesi

Encümen-i Daniş Nizamnamesi (1850)

Encümen-i Daniş Terkibi ve Azasının Seçim Şekli

Birinci Bend

Encümen-i Danişin azası iki kısım olup birisi dahili ve diğeri haricidir. Dahili azası kırk kişi olup artması caiz olmayacaktır. Harici azası sınırsızdır.

İkinci Bend

Birinci ve ikinci itibarıyla iki reis olarak ve lisana aşina olup da Türkçe yazıya mahareti olmayan zevat bazı kitapları tercüme ettiğinde bozukluklarını düzeltmek için azadan geçici olarak bir veya icabına göre daha ziyade musahhihler tayinine Encümen-i Daniş muktedir olabilecektir ve sıradan işleri için iki katibi olacaktır.

Üçüncü Bend

Encümen-i Daniş azası ve reislerinin ilk defa olarak defteri Umumi Maarif Meclisi tarafından tanzim olunmuş ise de bundan sonra dahilisinde bir azalık boş olduğundan mevcut azalardan her birisi harici azadan tercih edildiği zatın ismini yazdığı pusulayı Meclis mührüyle mühürlü, hususi muhafazası altında, seçim gününde herkesin huzurunda arz ettiği zatın liyakat vehaysiyetini tarif ederek bu surette arz olunan zatların hali Encümence malum olduktan sonra kaç kişi ise her birinin namı üzerine malum usul üzere gizli olarak çoğunluk oyuna müracaatla nihayet kimin isminde en ziyade rey bulunur ise, o zat Encümen azalığına seçilmek üzere reislerin ve azanın mühürleriyle mühürlü bir mazbata yapılarak Umumi Maarif Meclisine gönderilip ve oradan yürürlükte olan usul üzere arz ve takdim ile padişahın iradesi gereğince azalığa tayin olunacaktır.

Dördüncü Bend

Reislik hizmetlerinin biri boş olduğunda Umumi Maarif Meclisinde dahili azalardan birisi çoğunluğun oyu ile seçilerek arz edildiği üzere padişahın müsaadesi buyurulduğu halde gereği icra olunacaktır.

Beşinci Bend

Reislerden birisi taşra memuriyetlerinden birine veya buraca Encümen Reisliği görevine mani olacak surette bir memuriyete tayin buyurulduğu halde, azalık görevi üzerinde kalmak üzere önceki bentte beyan olduğu vecihle diğeri seçilerek Padişahın müsaadesi olduğu halde yerine tayinbuyurulacaktır. Sair aza dahi herhangi memuriyette bulunuyorsa azalığınazarar gelmeyecektir.

Altıncı Bend

Harici aza dahi Umumi Maarif Meclisi veya reisler tarafından Encümene arz olunacak ve uzak şehirlerde olup da kendisi azanın malumu olmaz ise onu sevk eden zat aracılığıyla ispat ederek onun üzerine oy çokluğuna müracaat edilerek seçildikten sonra önceden anlatıldığı şekilde padişahın müsaadesiyle tayin olunacaktır.

Yedinci Bend

Yalnız reislerin memuriyetleri için birer adet berat ihsan buyurulacaktır.Gerek dahiliye ve gerekse hariciye azalarının bu surette seçip ve tayinolunduktan sonra özel şekilde olan ruusları ve Umumi Maarif Meclisi veEncümen-i Daniş tarafından şahadetnameleri verilecektir.

Sekizinci Bend

Encümen-i Daniş azalığı, özel bir şeref ve meziyet olduğundan buna nail olanların unvanları ilave bulunacaktır.

Encümen Azalarında Aranılan Sıfatlar

Birinci Bend

Dahiliye azaları Encümende bulunarak ve hariciye azaları Encümen ile haberleşerek irfan ve kalem eserleriyle maarife hizmet etmeye muktedir olabilmelidir.

İkinci Bend

Dahiliye azalarının her birinin bir ferde uzmanlığı veya bir lisanda yeterli malumatı olması yeterli ise de Türk lisanına vakıf olup yani Türkçe bir kitap telif etmeye Arapça, Farsça veya sair lisanlardan Türkçe’ye bir kitap nakil ve tercüme edebilip yazılı olarak meramını ifadeye muktedir olması lazımdır. Fakat Türkçe yazıda tam bir mahareti olmadığı halde dahi eğer ecnebi dillerde ve sair fenlerde malumatı var ise seçilmesi caiz olacaktır.

Üçüncü Bend

Harici azaların Türk lisanına vakıf olmaları şart olmayıp herhangi lisanda olursa olsun Encümence malumat arz ederek Umumi Maarif için bir suretle faydalı olabilmesi kifayet edecektir.

Dördüncü Bend

Encümen-i Daniş bu surette her türlü malumat sahibi zevattan oluşacağına, yani ya Arapça ve Farsça bilmesinde veya yabancı lisan ve fenlerde maharet sahibi zevattan bulunacağına binaen daima iki reisin birisi zikredilen yüksek ilimlere ve diğeri yabancı lisanlar ve fenlere vakıf olması gerektiğinden malumat bakımından aynı bulunan iki zatın reis olarak bulunmaları caiz olmayacaktır ve reislerin Umumi Maarif Meclisi azasından olması şart olacaktır.

Encümen-i Daniş’in Hizmeti

Birinci Bend

Encümen-i Daniş Türk lisanında çeşitli fenlere dair lazım gelen kitapların çoğaltılmasına ve Türk lisanına ilerlemesine hizmet edeceğinden öncelikle Umumi Maarif Meclisi tarafından bir kitabın telif ve tercümesine lüzum görünüp Encümene verilmesi halinde azasından biri oy çokluğu ile buna memur olunacaktır ve Encümen-i Daniş dahi bizzat bir kitabın telif ve tercümesine lüzum gördüğü halde Maarif Meclisinden izin alarak kezalik azasından birini memur edecektir. Bundan başka aza gerek belirli günlerde ve gerek fevkalade olarak Encümen toplandığı vakitte faydalı ilim ve fenlerin neşir ve tahsilinin kolaylaştırılması hususlarında hatırlarına gelen şeyleri ya layiha suretiyle yazılı olarak veya sözlü olarak arz ile onun üzerine müzakere olunacaktır ve yapılan müzakere mazbata suretiyle Maarif Meclisine verilecektir.

İkinci Bend

Bir kitabın tercüme veya telifine lüzum göründüğü halde Encümen reisi tarafından evvela mevcut olan dahili azalardan ona muktedir kaç zat var ise onlara arz ve ilan olunarak numune olmak üzere her birine birkaç sayfa yazdırılıp numuneler birbirleriyle karşılaştırılarak yukarıda olduğu gibi oy çokluğu ile birisi tercih ve zikredilen kitabın tercüme ve telifi onu yazmaya havale olunacaktır.

Üçüncü Bend

Hariciye azaları yalnız yazılı olarak hizmet eda etmeye memur olup maarife dair yapacakları layihaları taslakları veya kitapları Encümene göndereceklerdir.

Dördüncü Bend

Gerek Umumi Maarif Meclisi’nin talebi ve gerek bizzat Encümen-i Daniş’in tayini üzerine telif ve tercüme olunacak kitaplar ve hariciye azalarının Encümen’e verip oranının kabul eyleyeceği şeyler Maarif Meclisine gösterilerek orda gerek içerdiği ve gerek ibarelerinin tarz ve tertibi tetkik olunduktan sonra tab ve neşre layık ve mahsursuz görülür ise usulü üzere yapılacak mazbatası padişaha arz ile uygun görüldüğü takdirde Matbaa Amirliğinde tab ve neşir ettirilecektir.

Beşinci Bend

Encümenin toplanması için İstanbul’da bulunan dahiliye azalarının üçte biri mevcut olmak lazımdır. Bu cihetle azaların tamamının belirli günlerde devamı ve fevkalade işler müzakeresi için reislik tarafından vaki olan davete icabet eylemeleri icap edip herhangi bir geçerli özrü olduğu halde yazılı olarak durumunu bildirip gelen tezkeresi Encümende açıktan okunacaktır ve geçerli özrü olmadan iki üç defa gelmeyen olur ise, reis tarafından sual kılınacaktır ve eğer özürsüz bir sene kadar gelmeyen olursa, görevden alınıp yerine diğeri tayin olunacaktır.

Altıncı Bend

Gerek dahiliye azalarından ve gerek hariciye azalarından uzak şehirlerde bulunanlar bulundukları yerlerin acayiplik ve garipliklerini ve Maarifçe öğrendikleri şeyleri yazılı olarak Encümen-i Daniş’e bildireceklerdir. Gelen evrakı dahi Encümen-i Daniş Umumi Maarif Meclisine gönderecektir.

Yedinci Bend

Encümen-i Danişin dahili azaları belirlenen yerde her ayın ilk cumartesi günü yazın saat dörtte ve kışın saat altıda mevcut bulunacaklardır ve sonraları işlerin çoğalması halinde on beş günde bir veya haftada bir toplanacaklardır. Fevkalade bir iş ortaya çıktığında azanın toplanması lazım geldiği takdirde reis tarafından tezkireler ile davet olunacaklardır.

Sekizinci Bend

Fen ve sanatlara dair yapılacak kitaplar herkesin anlayacağı surette sıradan Türkçe olmasına dikkat ve ihtimam olunacağı gibi menkıbeler ve edebi eserlere dair güzel yazılı kitaplar yapıldığı halde dahi takdir olunacak ve övgüye layık bulunacaktır.

Mükafatların Şekli

Birinci Bend

İrfan sahibi haklarında olunacak mükafat Maarif ettikleri hizmete göre olması lazım gelip bu cihetle irfan sahiplerinin hizmetleri üç derece itibar olunmuştur. Şöyle ki, birisi kendiliğinden bir kitap tercüme ve telif eder ve bunun hazırlanması şart olmayıp fakat faydalı olduğu görülürse üçüncü derece ve fevkalade birisi memuren veya kendiliğinden olarak telif ve tercüme edip o eserin varlığı gerekli olacak olursa ikinci derece ve fevkalade teliflerin içinden zuhur getirilir, yani Maarif adına veya fenlere dair yeni bir şey yapılırsa, birinci derece itibar olunacaktır.

İkinci Bend

Üçüncü derece hizmet eden olur ise, yaptığı kitabın geliri kendisine ait olarak imtiyazı verilecek veya bu imtiyaz bedelinde kendisine münasip görülecek para yardımı yapılıp o kitaptan hasıl olacak gelir Umumi Maarif tahsisatına ait olacaktır.

Üçüncü Bend

İkinci derecede hizmet eden evvelki derecede olan imtiyaza nail olduktan sonra imtiyaz levhası namıyla Encümen mahalinde yapılan kitabeye ismi yazılarak isminin edebileşmesiyle onurlandırılacaktır. Dördüncü Bend Birinci derecede hizmet eden zata evvelki derecelerde olan imtiyazlardan başka bir adet madalya verilecektir. Beşinci Bend Zikredilen bu değişik imtiyazlara gerek dahiliye azaları ve gerekse hariciye azaları eşit olarak nail olabilecektir. Altıncı Bend Zikredilen derecelerin belirlenmesi, Encümence oy çokluğuna müracaat olunarak sonra da Maarif Meclisine mazbata ile durumunu beyan ile oradan dahi Padişahın izni ve fermanına bağlı olacaktır

Kaynak: Çakmak, D. (2007). Osmanlı telif hukuku ile ilgili mevzuat. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 191-234. http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/357
Telif durumu:

İlk kez Osmanlı İmparatorluğu'nda yayınlanan bu çalışma devletin uluslararası telif anlaşmalarına taraf olmaması sebebiyle kamu malıdır.