İskendernâme/601-700
601. Her ne nesne k’aslı anuñ bâd ola
Anda peydâdur ki ne bünyâd ola
602. Didi Eflâtûn ki bilgil iy ulu
Kim kamu mevcûduñ aslı oldı su
603. Çün sudandur tâze hayvân u nebât
Pes su olur bî-şek asl-ı kâyinât
604. Suda bünyâd eylemek key cehl olur
Sudan ârâm isteyen nâ-ehl olur
605. Böyle didi soñra Sokrât-ı Hakîm
Kim kamuya hâkdur asl-ı kadîm
606. Her ne kim var-ısa andan gûn alur
Anuñ-ıçun soñra kamu hâk olur
607. Nesne kim olmış ola aslı hâk
Ol küdûretden nicesi ola pâk
İ’TİRÂZ-I HIZR (A.S) BER-KAVL-İ HUKEMÂ VE CEVÂB-I Û SUÂL-İ İSKENDER
608. Hızr hâzırdı didi kim iy ulu
Sözi taklîd-ile didiler kamu
609. Muhdesâta didiler bunlar kadîm
Bu muhâli hâşa kim eyde hakîm
610. Her ne kim var ger mürekkeb ger basît
İşbu âlem merkezinden tâ-muhît
611. Ger ‘araż ola vü ger cevher yaķîn
Ķamusı Muhdesdür iy dânâ-yı dîn
612. Kamusınuñ Hâlıkıdur Kirdigâr
Kudretinden oldı cümle âşikâr
613. Mâdde vü müddet yog-ıdı vü misâl
Kim yaratdı âlemi ol Zü’l-Celâl
614. Çünki Kâdir kudretinde ola tâm
Mâdde vü müddetsüz olur iş temâm
615. İhtiyâc-ı mâddedür ‘acze delîl
Âlete muhtâc olan olur zelîl
616. ‘Âlemi lâ-şey’den kıldı ayân
Ol ki anuñ emri-durur kün-fe-kân
617. Her ne kim var mümkin ol vâcib-durur
Emri kamu nesneye gâlib-durur
618. Kudret ü varlıgına bî-iştibâh
Muhdisâtuñ uş hudûsıdur güvâh
619. Farzdur kim varlıgını bilesin
Birligini dahı rûşen kılasın
DELÎL-İ TEVHÎD-İ SÂNİ’-İ ÂLEM EZ-ZÜBÂN-I HIZR (A.S)
620. Olımaz Sâni’ iki Ol bir olur
İkilikde mülk bî-tedbîr olur
621. Hâlık iki olımaz ol bir gerek
İki olıcak herbiri Kâdir gerek
622. Şöyle ki ola herbiri kudretde tâm
K’âferîniş ola anuñla temâm
623. Herbirine kudret olup vasf-ı Zât
Ola nisbetle müsâvî kâyinât
624. Pes Mü’essir âferînişde ayân
Yâ ikisi ola yâ biri hemân
625. İkinci olsa gelür işbu imtinâ’
Kim ideler bir eserde ictimâ’
626. Çünki bir Kâdirde Kudret ola tâm
Bî-gümân Makdûr anuñla olur temâm
627. Bir-ile makdûr çün hâsıl olur
Fikr it biri dahı ne işe gelür
628. İki kişi işleyemez bir işi
Yazamaz bir yazuyı iki kişi
629. Zîr ü bâlâ işbu âlem uş ayân
Kamu bir mevcûddur bil bî-gümân
630. Bir eserdür ucdan uca dutma şek
Pes Mü’essir olan aña bir gerek
631. Ger Mü’essir ikiden biri ola
Bî-müreccih ol biri râcih gele
632. Aklda çün bu dahı fâsid-durur
Sâni’i key bil kim ol Vâhid-durur
633. Varlıga birlige iy ehl-i sebîl
Bir dah’ideyim saña rûşen-delîl
HÜCCET-İ DİGER BER-VAHDÂNİYYET-İ SÂNİ’
634. Ger cevâhirdür ger a’râz iy ulu
Muhdes ü muhtâc-ı muhdisdür kamu
635. Çün olur muhtâc Muhdes dutma şek
Kim aña bir Muhdis-i Vâcib gerek
636. Kim Kadîm ola vü Kâdir bî-gümân
Tâ kamu varlık ola andan ayân
637. Muhdes olur ol dahı olmazsa Kadîm
Muhdise muhtâc olur iy hakîm
638. Devr olur yâhûd teselsül âşikâr
İkisi dahı muhâl iy nâm-dâr
639. Kâdir olmadukda olur âciz hemân
Nesne mevcûd olmaz andan bî-gümân
640. Lâzım olur iki oldukda Kadîm
Biri birinden takaddüm iy hakîm
641. Kim Kadîmüñ varlıgı bî-hîç şek
Kamu varlıkdan mukaddem-ter gerek
642. Herbiri her-gâh kim böyle ola
Kendü kendüden mukaddem-ter gele
643. Birlige bir dahı hüccet eydeyüm
Gün bigi anı saña rûşen ideyüm
644. Olmaz olur-ısa Vâcib bir hemîn
Vech-i şirket gerek arada yakîn
645. Dahı temyîze cihet gerek’ayân
Kim ta’addüd bulına anda bî-gümân
646. Böyle olsa olmaz imkândan berî
İkiden olur mürekkeb herbiri
647. Ger kulah tutduñ-ısa benden yaña
Hüccetin tevhîdüñ uş didüm saña
648. Cân u akla maksad-ı aksâdur ol
İns ü cinne matleb-i a’lâdur ol
649. Ol makâma her kişi bulmaz vusûl
Gark olur ol bahrda cümle ukûl
650. Cehd it irmege aña k’ol makâm
Müntehâsıdur makâmâtuñ temâm
651. Nev’ile üç kısım-durur ol ayân
İlmi vü Gaybî vü Hakkî bî-gümân
652. İki olur tevhîd-i İlmî bil yakîn
Ger dilerseñ kim olasın ehl-i dîn
653. Birisi tevhîd-i tasdîkî olur
Birisi tevhîd-i tahkîkî olur
654. Nakl-ıla añlansa tasdîkî olur
Akl-ıla bilinse tahkîkî olur
655. Ol-durur tevhîd-i Gaybî bî-gümân
K’anı zevk-ıla bilesin sen ‘ayân
656. Olasın cân-ıla aña sen güvâh
K’ol-durur ol yirde vü gökde İlâh
657. Kamu varlık oldur anuñdur ķıdem
Andan ayru ne-durur cümle ‘adem
658. Zîr ü bâlâ her ne kim var az u çok
Ol-durur ol andan ayru kimse yok
659. Hod Hüve’l-Evvel ve’l-Âhir bu söze
Hüccet-i rûşendür uş didüm size
660. Ol-durur tevhîd-i Hakkî k’ol İlâh
Kendünüñ varlıgına oldı güvâh
661. Şöyle âsârını ızhâr eyledi
Kim gören tevhîde ikrâr eyledi
662. Gel anuñ âsârına eyle nazar
Kim Mü’essir bilinür olsa eser
663. Bir mesel ideyüm uş saña beyân
Kim bilesin varlıgın anuñ ayân
664. Her ne kim var fîlde hortûm u gûş
El ayak bir başda vardur görgil uş
665. İlik ü süñük tamar it ü deri
Şöyle kim eksük degül hergiz biri
666. Lîki peşşe çünki kulagın açar
Kuş gibi her yaña kim diler uçar
667. Bir yire hortûmını çünkim ura
Rumh bigi yara urur ol yire
668. İşbu hâl-ıla zebûndur aña fîl
Bu ne Kudretdür tefekkür eyle bil
669. Var-iken arslanda bunca tâb u zûr
Gör zebûn nice idipdür anı mûr
670. Bâki hayvânâtı fikr eyle temâm
Gör ki Kudret nicedür iy nîg-nâm
671. Bil ki Sâni’ kamuya birdür hemîn
Zâhir ü Bâtın hem ol-durur yakîn
672. Ger bu a’zâñı te’emmül kılasın
Herbirisinde neler var bilesin
673. Göresin her uzvuñ içinde yakîn
Toptolu olmış Kirâmen Kâtibîn
674. Bâsıra uş gözlerüñde bir melek
Kulaguñda Sâmi’a uş tutma şek
675. Bir melek agzuñda turmış Zâıka
Bir melek dilüñde zâhir Nâtıka
676. Şâme burnuñda elüñde Bâtışa
K’ol-durur kuvvet viren her işe
677. Hem dimâguñda hayâl uş bir melek
Vehm ü fikr hıfz u hiss-i müşterek
678. Sende bu endâmlar kim var kamu
İşbu resm-ile melâyikdür tolu
679. Bî-gümân bu kamuyı iden bir-durur
Ol durur ol ki Evvel ü Âhir-durur
680. Çünki Hızruñ sözini işitdiler
Her ne kim didi-y-se tasdîk itdiler
681. Didi Eflâtûn ki söz budur yakîn
Kim beyân itdüñ sen iy dânâ-yı dîn
682. Söz ki mısbâh-ı nübüvvetden gelür
Şem’ bigi cânları rûşen kılur
683. Buraya irdi çü bu güft ü şinîd
Oldı ol dem Hızr andan nâ-bedîd
684. Bildiler anı ki Hızr-ıdı yakîn
Geldi itdi anlara ta’lîm-i dîn
685. Âferîn itdiler anuñ hâline
Kaldılar hayrân aceb akvâline
686. Pes did’İskender ki dîn işin beyân
İtdi Hızr u bize gösterdi ayân
687. Söz budur böyle idelüm i’tikâd
Kim bulavuz dünyi ukbîde murâd
688. Dâniş-ile siz dahı bir iş idüñ
Mülk nazmı neyledür endîşe idüñ
689. Dördüñüz dörd nâme yazuñ sûd-mend
K’ola herbir nâmede çok dürlü pend
690. Tâ ki ol sözleri sizden işidem
Devletüm arta çün anı iş idem
691. Mülkden ol kişi ola sûd-mend
Kim tuta çün dostdan işide pend
692. Bu söz-ile aldı Eflâtûn kalem
Çekdi kâfûr üstine müşgîn-rakam
693. Didi kim şâh-ı nev-baht u cüvân
Dünyada câvîd olgıl şâdumân
694. Cehd it bahtı dilerseñ pâyidâr
Kim işüñden râzı ola Kirdigâr
695. Ni’met isterseñ müdâm it şükrini
Baht dilerseñ unıtma zikrini
696. Her ki anuñ zikri-le urmaya dem
Varlıgından yig-durur bî-şekk adem
697. Her ki anuñ itmeye şükr-i ni’metin
Depmiş ola yire kendü devletin
698. Aña varasıñ güni endîşe kıl
Dâim anuñ kullıgını pîşe kıl
699. Nefsüñi key işlere tergîb it
Dükeli ahlâkuñı tehzîb it
700. Âdetüñ olsun hayâ vü sabr u hilm
San’atuñ olsun sehâ vü fazl u ilm