Türkistan

by Magcan Cumabay

Kazakça: Түркістан

Türkçe	Kazakça latin	Kazakça Kiril
Türkistan Türkistan, iki dünya eşiğidir, Türkistan, yiğit Türkün beşiğidir. Türkistan gibi güzel yerde doğmuş, Türk'e, Tanrı'nın verdiği nasibidir. Geçmişte Türkistan'a Turan denmiştir, Turan'da er Türk'üm doğup büyümüştür.. Turan'ın dalgalı bir tarihi vardır, Başından çok temaşalı günler geçmiştir. Turan'ın tarihi ateşli rüzgâr gibidir, Gökyüzüne yükselen alev alev ateş gibidir. Turan'ın yeri ile suyu da başkadır, Deniz kadar derin, ağır düşünceleri akla getirir. Turan'ın uçsuz bucaksız çölü nasıldır? Deniz gibi kıyıları görünmeyen gölü nasıldır? Turan'ın derya denen ırmakları, Taşınca, çölü basan seli nasıldır? Turan'ın göğe yükselen dağları vardır, Yüksek başını bembeyaz saçlar örter. Bağrında nazlı pınar, koşup oynuyor, Dağın serin damlalarıyla dolup coşuyor. Rüzgâr esmeyen sapsarı kumlu çölleri var, Mezar gibi, hiçbir ses yok, ıssız. Uçsuz bucaksız çölde canlı mı olur? Geniş kumda cinlerle periler oyun oynarlar. Turan'ın deniz denecek gölleri vardır, Aral, dalgalanan uçsuz bucaksız bir deniz. Bir uçtaki mukaddes Isık Göl'ün, Bağrında gök yeleli Türk dünyaya gelmiş. Geçmişteki Oks ve Yaksart, Ceyhun'la Seyhun'dur, Türkler bu ikisine derya derler. O iki mübarek suyun kıyısında Bulursun şanlı dedenin kabrini. Turan'ın Tiyanşan gibi dağı nasıldır? Birçok dağ Tiyanşan'a denk olamaz. Esir yaşayan Türk'ü düşünürsün, Göğe yükselen Han Tanrı'ya baka baka. Balkaş'ı bağrına basan Tarbagatay, İri cüsseli dünyanın göbeği Pamir ve Altay. Mübarek Kazıkurt Dağı olmasa, Tufan'da Nuh'un gemisi nasıl durur? Turan ülkesi de halkı da başka, Başından fırtına gibi geçen günleri de başka. Turan'ı tamamıyla idare eden, Geçmişteki efsanevî han, Afrâsiyâp'tır. O, ezelden beri sıradan bir ülke değildir, Turan'ın durumunu bilirsen, tarihini anlarsın. Geçmişte güzel Turan'a heveslenenler, Keyhüsrev ile Zülkarneyn'dir. Yeryüzünde Turan'a denk yer var mı? Beşeriyette Türk'e denk millet var mı? Üstün zekâ, ateşli gayret, keskin hayâl, Turan'ın yiğitlerine denk olan er var mı? Doğmuyor beşeriyette Cengiz gibi er, Deha sahibi, derin düşünceli, çelik ciğerli. Cengiz gibi bir arslanın bir tek adı, İnsanın yüreğine cesaret verir. Cengiz'den Çağatay, Ögedey, Cuci, Töle, Babalarına çekmişler, hepsi kurt... Cengiz'in orduyu idare eden iki gözü, Kaplan Subıtay ile gök yeleli Cebe'dir. Turan'ın Toragay gibi beyleri vardır, Temür o beyin ateş gibi doğmuş oğludur. Aksak Temür, yeryüzüne ateş saçıp, Yıldırım gibi çakıp, aniden ortaya çıkmıştır. Turan'ı boşu boşuna övmüyorum, Turan, bunlarsız da birçok yabancıya tanıştır. Evde oturup gökyüzüyle sırdaş olmuş, Bilgili Uluğ Bey'e yetişen âlim azdır. Şerefli Türk'ün kanı, asil kandır, Ebu Ali İbn-i Sînâ o kandandır. Onun ilminin çokluğu sihir sayılmıştır, Dünyaya hâlâ onun gibi bir âlim gelmiş midir? Türk'ün musikisini kim küçümsemiş? Farabî dokuz telli dombırasını. Doksan dokuz çeşit çaldığı zaman, Gönlü coşup gözyaşını kim dökmemiş? Turan'da Türk benzer oynayan bir ateşe, Türk'ten başkası ateş olarak doğmuş mu? Türk boyları ata mirasını alıp dağıldıklarında, Dede mirası Kazak'ta kalmamış mı? Turan, arslan bir millete vatan olmuş, Turan'da Kazağım da hanlık kurmuş. Kazağın kanunları anlaşılır Kasım Han'ı, Turan'ın birçok yerini idare etmiş. Nazar Hankadar adil han az bulunur, Alaş için Esim Han'ın kanunları uygundur. Tevke Han gibi dâhi bir han toplamıştır, Köl Töbe'nin başında kurultayını. Bu Turan ülkesi ezelden Alaş'ın yeridir, Turan'da yaşamazsa Alaş'ın kederi gitmez. Turan'ın toprağında sükûnet bulmuştur, Alaş'ın yiğidi, arslanı Abılay Han. Hasret kalınca kim özlemez vatanını? Tulparda doğduğu yeri özlemiyor mu? Arka'nın en saygılısı kalabalık Alaş, Bilebilsen! Turan da senin ülken! Geçmişteki Oks ve Yart, Ceyhun'la Seyhun'dur, Türkler bu ikisine derya derler. O iki mübarek suyun kıyısında, Öyleyse, gitsene dedenin kabrini aramaya!...	Türkstan Türkistan-eki düniye esigi ğoy, Türkistaner türiktiñ besigi ğoy. Tamaşa Türkistanday jerde tuvğan, Türiktiñ teñiri bergen nesibi ğoy. Ertede Türkistandı Turan desken, Turanda er türigim tuvıp esken. Turannıñ tariyhı bar tolkımalı, Basınan küp tamaşa künder köşken. Turannıñ tariyhı bar ottı jeldey, Zavlağan kalıñ örttey aspanğa örley. Turannıñ jeri menen suvı da jat, Teñizdey tereñ avır oy bergendey. Turannıñ egi şeksiz şeli kanday, Teñizdey kemeri jok köli kanday! Turannıñ dariya atanğan özenderi Tasısa, şöldi baskan seli kanday! Turannıñ tavları bar aspanğa askan, Mengige basın appak şaştar baskan. Bavrında erke bulak saladı oynak, Jaralıp tavdan akkan salkın jastan. Şölder bar, jel de jürmes, sap-sarı kum, Moladay eşbir ün jok mengi tıp-tın. Bolmak pa jan-januvar şeksiz şelde, Sar kumda salar oynak peri men jın. Turannıñ teñiz derlik kölderi bar, Şalkığan egi-şetsiz teñiz, Aral. Bir şette kasiyetti ıstık köldiñ, Bavrında düniye körgen türik kökjal. Ertede Okıs, Yaksart-Jeyhun, Seyhun: Türikter bul ekevin dariyya deytin. Kiyeli sol eki suv jağasında Tabasıñ kasiyetti babañ beytin. Turannıñ Tiyanşanday tavı kalay, Par kelmes Tyan'-Şanğa tavlar talay! Eriksiz er türikti onğa alasıñ Kökke askan Hanteñirige karay-karay. Balhaştı bavrına alğan Tarbağatay, Jotalı jer kindigi Pamiyr, Altay. Kazığurt kasiyetti tav bolmasa, Topanda Nuk kemesi toktar kalay? Turannıñ jeri de jat, eli de jat, Kuyınday bastan keşken küni de jat! Turandı tügelimen biylep turğan Ertede ertegi han Afrasiyab. Ejelden jer emes ol karapayım, Bilesiñ tariyhtı aşsañ Turan jayın. Turanğa kasiyetti kumar bolğan, Ertede Key-Kısırav, Zulkarnayın. Turanğa jer jüzinde jer jetken be? Türikke adamzatta el jetken be? Keñ akıl, ottı kayrat, jüyrik kiyyal, Turannıñ erlerine el jetken be?! Tuvmaydı adamzatta Şınğıstay er da Danışpan, tuñğıyık oy, bolat jiger. Şıñğıstay arıstannıñ kur atı da, Adamnıñ jüregine jiger berer. Şıñğıstan: Şağatay, Ükıtay, Joşı, Töle- Atağa tartıp tuvğan beri beri. Şıñğıstıñ kol bastağan eki közi: Jolbarıs supıtay men kökjal jebe. Turannıñ biyleri bar Torağayday, Sol biyden Temir tuvğan ot bop oynay. Ot şaşıp jer jüzine Aksak Temir, Jark etip öte şıkkan nayzağayday. Turandı maktamaymın tipti tekke, Onsız-ak Turan tanıs talay jetke. Sırlaskan üyide otırıp aspan kökpen Bilgiş az jetken jüyrik ulıkbekke. Asıl han-kasiyetti türik kanı, Sol kannan ibn Siyna Abuğaliy. Moldığı biliminiñ siykır derlik Düniyege munday adam tuvdı ma eli? Türiktiñ kim kemitken muvzıkasın, Farabiy toğız şekti dombırasın. Şertkende toksan toğız türlendirip, Jiybanıp, kim tiymağan közdiñ jasın. Turanda türik oynağan usap otka, Türikten baska ot bop jan tuvıp pa? Köp türik enşi alısıp taraskanda, Kazakta kara şañırak kalğan jok pa Arıstan elge otan bolğan Turan, Turanda kazağım da handık kurğan. Kazaktıñ kaska joldı kasım hanı Turannıñ talay jerin biylep turğan. Edil han az boladı Nazardayın, Alaşka Esim hannıñ jolı dayın. Tövkedey danışpan han kurğan eken Basında Kültöbeniñ Kurıltayın. Bul Turan ejelden-ak Alaş jeri, Turansız tarkamağan Alaş Şeri Turannıñ toprağında tınıştık tapkan, Alaştıñ arıstanı Ablay eri... Şer batsa kim izdemes tuvğan elin, Tulpar da köksemey me tuvğan jerin. Arkanıñ ardageri, kalık alaş, Turan da bile bilseñ seniñ jeriñ. Ertede Okıs, Yaksart-Jeyhun, Seyhun, Türikte bul ekevin dariyya deytin. Kiyeli sol eki suv jağasında, Bolmasa, barsanşı izdep babañ beyitin!	ТҮРКІСТАН Түркістан — екі дүние есігі гой, Түркістан — ер түріктің бесігі ғой . Тамаша Түркістандай жерде туған Түріктің Тәңірі берген несібесі ғой. Ертеде Түркістанды Тұран дескен, Тұранда ер түрігім туып-өскен. Тұранның тағдыры бар толқымалы, Басынан көп тамаша күндер кешкен. Тұранның тарихы бар отты желдей, Заулаған қалың өрттей аспанға өрлей. Тұранның жері менен суы да жат, Теңіздей терең, ауыр ой бергендей. Тұранның егі-шексіз шөлі қандай, Теңіздей кемері жоқ көлі қандай! Тұранның дария аталған өзендер: Тасыса, шөлді басқан селі қандай! Тұранның таулары бар аспанға асқан, Мәңгіге басын аппақ шаштар басқан. Бауырында ерке бұлақ салады ойнақ, Жаралып таудан аққан салқын жастан. Шөлдер бар, жел де жүрмес, сап-сары құм, Моладай ешбір үн жоқ мәңгі тып-тын. Болмақ па жан-жануар шексіз шөлде, Сар құмда салар ойнақ пері мен жын. Тұранның теңіз дерлік көлдері бар, Шалқыған егі-шетсіз Теңіз, Арал. Бір шетте қасиетті Ыстықкөлдің Бауырында дүние көрген түрік көкжал. Ертеде Оқыс, Яқсарт — Жейхун, Сейхун, Түріктер бұл екеуін дария дейтін. Киелі сол екі су жағасында Табасың қасиетті бабаң бейітін. Тұранның Тянь-Шаньдай тауы қалай, Пар келмес Тянь-Шаньға таулар талай! Еріксіз ер түрікті ойға аларсың Көкке асқан Хантәңіріге қарай-қарай. Балқашты бауырына алған Тарбағатай, Жоталы, жер кіндігі - Памир, Алай. Қазығұрт қасиеті тау болмаса, Топанда Нұх кемесі тоқтар қалай? Тұранның жері де жат, елі де жат, Құйындай бастан кешкен күш де жат! Тұранды түгелімен билеп тұрған Ертеде ертегі хан Афрасияб. Ежелден жер емес ол қарапайым, Білесің, тарихты ашсаң Тұран жайын. Тұранға қасиетті құмар болған Ертеде Кей-Қысырау мен Зұлқарнайын. Тұранға жер жүзінде жер жеткен бе? Түрікке адамзатта ел жеткен бе? Кең ақыл, отты қайрат, жүйрік қиял, Тұранның ерлеріне ер жеткен бе?! Тумайды адамзатта Шыңғыстай ер, Данышпан, тұңғиық ой, болат жігер. Шыңғыстай арыстанның құр аты да Адамның жүрегіне жігер берер. Шыңғыстан Шағатай, Үкітай, Жошы, Төле Атаға тартып туған бәрі бөрі. Шыңғыстың қол бастаған екі көзі — Жолбарыс Сұпытай мен көкжал Жебе. Тұранның билері бар Тарағайдай, Сол биден Темір туған от боп ойнай. От шашып жер жүзіне Ақсақ Темір, Жарқ етіп өте шыққан нажағайдай. Тұранды мақтамаймын тіпті текке, Онсыз-ақ Тұран таныс талай шетке. Сырласқан үйде отырып аспан-көкпен Білгіш аз жеткен жүйрік Ұлықбекке. Асыл қан - қасиетті түрік қаны, Сол қаннан — Ибн-Сина Әбуғали. Молдығы білімнің сиқыр дерлік, Дүниеге мұндай адам туды ма әлі? Түріктің кім кеміткен музыкасын, Фараби тоғыз ішекті домбырасын Шерткенде тоқсан тоғыз түрлендіріп, Жұбанып, кім тыймаған көздің жасын?! Тұранда түрік ойнаған ұсап отқа, Түріктен басқа от болып жан туып па? Көп түрік енші алысып тарасқанда, Қазақта қара шаңырақ қалған жоқ па? Арыстан елге Отан болған Тұран, Тұранда қазағым да хандық құрған. Қазақтың қасқа жолды Қасым ханы Тұранның талай жерін билеп тұрған. Әділ хан аз болады Назардайын, Алашқа Есім ханның жолы дайын. Тәукедей данышпан хан құрған екен Басында Күлтөбенің Құрылтайын. Бұл Тұран ежелден-ақ алаш жері, Тұрансыз тарқамаған алаш шері. Тұранның топырағында тыныштық тапқан Алаштың арыстаны — Абылай ері... Тұраннан Сарыарқаны бөлек деме, Түркістан алты алашқа болған Кебе. Тұранның топырағын құшып жатыр Кешегі ердің ері көкжал Кене. Шер батса — кім іздемес туған елін, Тұлпар да көксемей ме туған жерін? Арқанын ардагері - қалың алаш, Тұран да, біле білсең, сенің жерің! Қырағы Тянь-Шань мен Памир, Алай, Күтеді көптен сені қарай-қарай. Кене мен Абылайдың жолын қумай, Жапанда жайылудың мәні қалай?! Ертеде Оқыс, Яқсарт - Жейхун, Сейхун, Түріктер бұл екеуін дария дейтін. Киелі - сол екі су жағасына, Болмаса, барсаңшы іздеп бабаң бейітін!

Açıklamalar

Nazar Han : Kazak Türkleri hanlarından biri. Esim Han:Kazak Türkleri hanlarından biri. Tevke Han: Kazak Türkleri hanlarından biri. Köl Töbe : Orta Kazakistan'da meşhur bir tepe. Tulpar : Çok hızlı koşan efsanevî at. Arka (Sarı Arka) : Kazakistan Bozkırı

Dış bağlantılar

• M. Cumabay şiirleri
• Türkistan şiiri Kazakça seslendirmeli
• Türkistan şiiri

Ayrıca bakınız

• Alıstağı Bavrıma: Kazak Edebiyatının kurucusu şair Magcan Cumabay2ın Kazak Türkçesinde bir şiiri.