Vikikaynak:Tarafsız bakış açısı: Revizyonlar arasındaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
k 88.240.99.228 tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Nosferatü tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
düzenleme |
||
1. satır:
{{Giriş1}}
VikiKaynak'ın '''tarafsız bakış açısı''' ('''TBA''') ([[İngilizce]]:'''Neutral Point of View - NPOV''') ilkesine göre her madde, tüm taraflara '''eşit uzaklıkta''' ve '''[[ön yargı]]sız''' olarak, güvenilir kaynaklarda yayımlanmış doğrulanabilir bilgilerle yazılmalıdır. Yazının tonu ve içerdiği ögeler (kategori, resim, harita, şablon, ses dosyası,..) '''TBA''' ilkesiyle uyumlu olmalıdır. ▼
▲VikiKaynak'ın '''tarafsız bakış açısı''' ('''TBA''') (
Tarafsız bakış açısı VikiKaynak'nin [[meta:Foundation_issues|temel ilkelerinden]] biridir. Vikipedi'nin kurucusu [[Jimmy Wales]], ''Bazı şeyler tartışmaya açık değildir ve mutlaktır; tarafsız bakış açısı da bunlardan biridir'' diye belirtmektedir. <ref>'''TBA''': "tarafsızlığının değiştirilmesi tartışılamaz" [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-November/008096.html statement by Jimbo Wales in November 2003] ve bir daha [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2006-April/044379.html Jimbo Wales in April 2006] Amerikan mahkemelerinde teyid edilmiştir.</ref>▼
▲Tarafsız bakış açısı VikiKaynak'nin [[meta:Foundation_issues|temel ilkelerinden]] biridir.
==Tarafsız bakış açısının açıklanması==
19. satır:
Önyargı türleri arasında şunlar bulunur:
*
*
*
*
* '''Coğrafi önyargılar;''' tartışmalı konunun yalnızca bir ülkeye göre durumunun belirtilip, diğer ülkelerin bakış açısının belirtilmemesi gibi durumlar.
* '''Ulusal önyargılar;''' belirli bir ulusun çıkarlarını gözeten önyargılar.
*
*
* '''Sansasyonellik;''' olağanüstü olayların sıradan olaylar karşısında daha önemli tutulması, olağandışı haberlerin ticari kazanç amacıyla, olduğundan fazla abartılması sayılabilir.
===Basit bir tarafsızlık tarifi===
Tarafsızlık kurallarını basitçe şöyle tarif edebiliriz : Farklı kanılar üzerine olanlar da dahil olmak üzere yalnızca olguları belirtin, yalnızca kanıların kendisini belirtmeyin. Olgu ve kanı birbirinden farklıdır. "Olgu" diyerek "üzerinde ciddi bir tartışma olmayan bilgi" kastedilmektedir. Örnek olarak, bir anket çalışması sonucu yayımlanan sonuçlar bir olgudur.
"Kanı" diyerek ise "üzerinde bazı tartışmalar olan bilgi" kastedilmektedir. Bazı durumlarda konu üzerindeki tartışmaların ciddiye alınıp alınmaması üzerinde ortada kalınan durumlar olsa da bazı önermeler oldukça açık bir biçimde kanı niteliği taşır. Örneğin, çalmanın yanlış olduğu bir kanıdır.
VikiKaynak, yukarıda belirtildiği şekliyle kanılardan çok olguların belirtilmesine adanmıştır. Bir kanıyı belirtmek istediğimizde, bu kanının kimin tarafından verildiğini söyleyerek bu kanıyı bir olguya çevirebiliriz. Dolayısıyla, "Beatles en büyük müzik grubuydu" demek yerine, anket sonuçlarıyla doğrulanabilecek olan "ABD’lilerin çoğu Beatles’ın en büyük müzik grubu olduğuna inanır" demek bir olgudur. "Beatles, Billboard listesine girmiş birçok şarkı yapmıştır" sözü de bir olgudur. Bu şekilde ilk cümledeki öznel kanıyı, ikinci ve üçüncü cümlede olduğu gibi doğrulanabilir bir şekilde kanı üzerine olguyu verebiliriz. <!--?-->Dikkat edilmesi gereken, burada yapılan siyasi tartışmalarda söylenen "bazıları inanır ki…" lafından farklı olarak kanının atfedildiği kaynak ya da kişi tanımlanabilir ve nesnel olarak belirlenebilir bir topluluk olmak durumundadır. İsim verilmesi durumunda da sözü edilen kişinin konu üzerinde tanınmış bir otorite olması gerekir.
38. satır:
Kanıları sunarken akılda tutulması gereken, kanıların en iyi nasıl anlatılabileceği üzerine anlaşmazlıklar bulunduğudur. Bazen kanıları tanımlamak için farklı cümleler kurmak ve sonunda konu hakkındaki tüm farklı kanıların hakkını gözeten anlatım yöntemine ulaşmak gerekebilir.
Ancak VikiKaynak’ın tarafsızlık kuralını anlatabilmek için yalnızca kanıları değil olguları belirtiriz demek "yeterli değildir." Bir "kanı hakkındaki" olguları belirtirken "aynı zamanda" "karşı karşıya gelen kanılar hakkındaki" olguları da belirtmek önemlidir. Bunu yaparken de kanılardan birisinin doğru ya da yanlış olduğu konusunda yorum yapılmamalıdır. Farklı kanılara kimlerin sahip olduğu ve bunun nedenleri hakkındaki olguları da bildirmek oldukça önemlidir. Bu gibi durumlarda o görüşün öndegelen bir temsilcisini
==Farklı durumlar ve başa çıkma yolları==
44. satır:
''Bakış açısı ayrımı'' başka bir maddede geçen bir konunun olumlu ya da olumsuz yanlarından kaçınmak ya da bunları vurgulamak için yeni bir madde yaratarak TBA kurallarına uymamak için yapılmış bir girişimdir. Genel olarak bu kabul edilemez bir durumdur. Genel kabul gören kurallara göre belli bir konu ile ilgili tüm olgular ve başlıca farklı görüş açıları tek bir maddede işlenir.
===Yersiz önem verme===
TBA’na göre bir madde
Yersiz önem verme yalnızca bakış açıları için uygulanmaz. Bir bakış açısına yersiz önem verme nasıl tarafsız olmuyorsa doğrulanabilir ve kaynaklı ifadelere de yersiz önem vermek taraflı olur. Bir madde, konunun hiçbir noktasına yersiz önem vermemeli ve her noktayı konu ile bağlantısıyla orantılı olarak işlemeye çabalamalıdır. Yersiz önem verme değişik biçimlerde ortaya çıkabilir: detayların derinliği, yazı miktarı, madde içindeki yerleşimi ve ifadelerin yan yana gelmesi gibi.
50. satır:
Elbette küçük azınlıklar tarafından kabul görmüş bakış açıları kendilerine ait maddelerde detaylı olarak açıklanabilir ama bu maddelerde ''gerçek'' bakış açısı olarak sunulmamalıdır.
:
:* Eğer bir bakış açısı çoğunluktaysa bunu genel kabul görmüş referans yazılara dayanarak kanıtlamak kolay olacaktır;
:* Eğer bir bakış açısı hatırı sayılır bir azınlık tarafından kabul görmüş ise bu görüşü savunan önde gelen kişi ya da toplulukları belirtmek kolay olacaktır;
60. satır:
===Önemli bir bileşen: İyi araştırma ===
Bir yazının ''Tarafsız Bakış Açısı''na (TBA) yaklaşıp yaklaşmadığı konusundaki anlaşmazlıklardan kaçınmanın yolu iyi araştırmadan geçer. Yukarıda sözü edilen olgular belli bir bakış açısına göre değildir. Tarafsız bakış açısını yakalamanın iyi bir yolu Vikipedi’ye eklemek istediğiniz bilgiyle ilgili saygın bir kaynak bulup sonra da bu
Diğer önemli bir husus ise bazen eşdeğer güvenilirlikteki kaynakların birbiriyle çelişmesi durumudur. Böyle bir durumda tarafsız bakış açısı politikasının özü aynı konuda farklı görüşlerin aynı sayfada ''dengeli'' olarak yer almasıdır, yani konu, kaynakların güvenilirliği ve tanınmışlığına göre ''alan'' ayrılarak anlatılmalıdır. Mümkün olduğu takdirde, olguları en dengeli biçimde anlatan kaynaklara öncelik tanımak yerinde olur.
68. satır:
Bunun yerine, çok az kişi tarafından desteklenen görüşler için söylenenleri aklımızda tutarak, maddenin genel anlatım tarzında ''tüm'' farklı bakış açılarına makul bir yaklaşım sergilemeliyiz. Önemli sayılabilecek farklı bakış açılarının tamamını sempatik bir yaklaşımla vermeliyiz. Şöyle bir tarzla yazabiliriz: Şu ya da bu iyi bir fikirdir ancak bu fikri benimsemeyenlerin görüşüne göre bu fikri destekleyenler şu ya da bu detayı gözardı etmişlerdir.
===Kişilerin eserleri hakkındaki kanıların anlatılması===
Sanat, sanatçılar ve diğer yaratıcılık ile ilgili konularda aşırıya kaçan Vikipedi maddeleri bulunmaktadır. Bu, bir ansiklopedide olmaması gereken bir durumdur. Şu ya da bu kişinin tarihteki en büyük gitarist olduğunda hemfikir olamayabiliriz ancak sanatçıların ya da eserlerinin kamuoyu tarafından ya da öndegelen uzmanlar tarafından nasıl değerlendirildiğinden sözedebiliriz. Eserler hakkındaki yaygın yorumları, bu yorumları yapan kişilerin sözlerine yer vererek ya da kaynak göstererek vermek uygun bir yaklaşımdır. Örneğin [[William Shakespeare]]’in [[İngilizce]]’nin en büyük oyun yazarlarından biri olarak [http://absoluteshakespeare.com/william_shakespeare.htm tanındığı] bilgisi bir ansiklopedide yer alabilir. Ancak, tarafsız kalabilme açısından okuyucunun birçok tanınmış bilimadamının farklı görüşlerde olduğunu ve Shakespeare’e atfedilen birçok eserin aynı dönemde yaşamış olan [http://www.shakespearefellowship.org Oxford Earl’üne] ya da [http://www2.localaccess.com/marlowe/pamphlet/pamphlet.htm Christopher Marlowe’a] ait olabileceğine dair güçlü iddialar olduğunu bilmeye hakları vardır. Bazı sanatçıların ya da eserlerinin kamuoyu ya da eleştirmenler tarafından nasıl karşılandığına dair araştırma yapmak gerekebilir, ancak bir kere bu belirlendikten sonra bir Vikipedi yazarının kendine özgü yorumundan daha açık ve dikkate değer bir ifade olur.▼
▲Sanat, sanatçılar ve diğer yaratıcılık ile ilgili konularda aşırıya kaçan
===Atıfta bulunmak ve kanıtlamak===
Bazen içinde önyargı barındıran ifadeler ''atıfta bulunarak'' ya da ''kanıtlanarak'' TBA’na uygun hâle getirilir.
Örneğin, "Sarı çizmeli Mehmet Ağa en iyi futbol oyuncusudur" demek tamamen bir kanının ifadesidir. Bu ifadeyi VikiKaynak’ye uygun hâle getirebilmek için
Başka bir yöntem de detaylı olgular vererek bu ifadeyi ''kanıtlamaktır'': ''Sarı Çizmeli Mehmet Ağa 2003-2006 yılları arasında ligde en çok gol atan futbolcudur.''. Bu ifade çok açık olmayan ''en iyi'' sıfatı yerine, Sarı çizmeli Mehmet Ağa’nın hangi konuda öne çıktığını açıklar.
Satır 89 ⟶ 86:
===TBA’nın tarihçesi===
TBA VikiKaynak’nin en eski ilkelerinden birisidir.
*
*
* TBA politikasının daha ayrıntılı bir versiyonu Aralık 2001’de
* Çeşitli değişikliklerden sonra (bakınız [http://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Neutral_point_of_view--draft&limit=100&action=history Meta’daki "taslağın" değişiklik tarihçesi]) Larry Sanger ve diğerlerinin değiştirdiği versiyon 25 Şubat 2002 tarihinde İngilizce Wikipedia’ya taşınmıştır. [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Neutral_point_of_view&oldid=34843], ve diğer değişikliklerden sonra (bakınız [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Neutral_point_of_view&limit=500&action=history İngilizce Wikipedia’da değişiklik tarihçesi]), İngilizce Wikipedia’daki son hâlini almıştır. Bu sayfa da İngilizce versiyonundan çevrilmiştir.
* Başka bir kısa tanımlama Brion Vibber tarafından Meta'ya 17 Mart 2003 tarihinde sunulmuştur: bakınız [http://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Neutral_point_of_view&oldid=31163 Meta'nın "Tarafsız Bakış Açısı," 17 Mart 2003 versiyonu]
===TBA’nın ardındaki mantık===
VikiKaynak online bir kütüphanedir, yani insanoğlunun sahip olduğu bilginin belli bir genellik düzeyinde toplanmasıdır. Ancak insanoğlu özel durumlar hakkında anlaşmazlık içinde olabilir; farklı bakış açıları olan her konuda taraf olan görüşler doğrunun ne olduğunu açıklar, diğer görüşlerle çelişir ve taraftarları diğer görüşlerin ''yanlış'' olduğuna dolayısıyla da ''bilgi'' olmadığına inanır. Doğruluk üzerine anlaşmazlık olduğunda bilginin ne olduğu üzerinde de anlaşmazlık vardır. Vikipedi ortak bir çalışma sonucunda varolabilmektedir ancak bu ortak çalışma esnasında bir kişinin ''p'' diye belirttiğini bir başka kişinin ''p-değil'' diye değiştirdiği ve bunun durmaksızın yapıldığı ''
Buna bir çözüm, VikiKaynak’de çalışabilmek amacıyla ''insanoğlunun bilgisinin'' her türlü değişik konuda tüm ''farklı'' ve ''dikkate değer'' teorileri içerdiğini kabul etmektir. Hedefimiz insanoğlu bilgisinin ''bu'' anlamda bir sunumunu verebilmek. Neyin ''bilindiği'' zaman geçtikçe sürekli olarak değişir, bu nedenle ''bilmek'' kelimesini tırnak içinde kullanıyoruz. Orta Çağ’da Avrupalılar hastalıkların sebebinin şeytanlar olduğunu ''bilirdi'', şimdiyse biz sebebinin başka olduğunu ''biliyoruz''.
Satır 106 ⟶ 103:
Bu politikaya bağlı kalmamızın başka bir nedeni daha vardır. Okuyucular tarafından herhangi bir kanıya bağlı kalmalarını ummadığımız anlaşıldığında, kendi kararlarını kendilerinin vermesi sağlanır dolayısıyla da ''entelektüel bağımsızlık'' sağlanmış olur. Totaliter hükümetler ve dogmatik kurumlar her zaman Vikipedi'ye karşı çıkmak için bir neden bulacaklardır. Eğer tarafsızlık politikamıza sadık kalmayı başarabilirsek, birçok konuda birbiriyle çatışan teorilerin sunulması, Vikipedi yazarlarının yani tüm katılımcıların okuyucuları kendi kanılarını oluşturmada özgür bıraktığı fikrini destekleyecektir. Farklı bakış açılarını, okuyucunun herhangi birisini kabul etmesini istemeden sunan yazılar serbest bırakıcıdır. Tarafsızlık, dogmacılığın hakkından gelir. Vikipedi'de çalışan herkes bunun iyi bir şey olduğunda hemfikir olabilir.
==Notlar==
<references />
[[Kategori:VikiKaynak]]
| |||